Η Γραβιά είναι ένα μικρό χωριό του Ν. Φωκίδος, χτισμένο στα 400 μ. υψόμετρο, ακριβώς στην είσοδο της χαράδρας που χωρίζει τον Παρνασσό από την Γκιώνα, ένα πέρασμα στρατηγικής σημασίας από αρχαιοτάτων χρόνων. Απέχει 33 χλμ. ΒΑ από την πρωτεύουσα της Φωκίδας, την Άμφισσα και 44 χλμ. Ν από την πρωτεύουσα της Φθιώτιδας, τη Λαμία. Σήμερα το χωριό κατοικείται από περίπου 900 κατοίκους και για ιστορικούς λόγους αποτελεί την έδρα του Δήμου Γραβιάς.
Το Χάνι της Γραβιάς
Εύκολα θα βρούμε το ιστορικό Χάνι στον κεντρικό δρόμο, απέναντι από το ναό του Αγ. Αθανασίου. Το πλίνθινο κτίριο που βλέπουμε είναι σύγχρονο, εγκαινιάσθηκε στις 16/5/1999 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλο. Είναι μία απομίμηση του παλιού, που δυστυχώς κατέρρευσε. Εδώ μέσα γράφτηκε μία από τις πιο λαμπρές σελίδες του Αγώνα του '21, η Μάχη της Γραβιάς. Για να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά, στις 3/5/1821 κατέφθασε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 150 άνδρες. Ακολούθησαν ο Σουλιώτης Χρήστος Κοσμάς, ο Δυοβουνιώτης και ο Πανουργιάς, όλοι με τα ένοπλα τμήματά τους. Συγκεντρώθηκαν συνολικά 1.200 Έλληνες επαναστάτες με σκοπό να εμποδίσουν τον Ομέρ Βρυώνη, που κατευθυνόταν από τη Λαμία προς την Πελοπόννησο με 9.000 ένοπλους Τούρκους για να ενισχύσει τον Μουσταφάμπεη στη Μάχη του Βαλτετσίου, την οποία κέρδισε τελικά ο Κολοκοτρώνης. Οι Έλληνες οπλαρχηγοί χωρίστηκαν σε 3 τμήματα. Ο Δυοβουνιώτης και ο Πανουργιάς με τους άνδρες τους έπιασαν όλα τα γύρω υψώματα και μέσα στο Χάνι ταμπουρώθηκαν 117 αγωνιστές, μεταξύ των οποίων και ο Ανδρούτσος. Η Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς ξεκίνησε το πρωί της 8/5/1821. Όλη την ημέρα οι Τούρκοι επιτίθεντο κατά κύματα. Οι έγκλειστοι στο Χάνι αντιστέκονταν σθεναρά. Ήδη μέχρι το απόγευμα οι Τούρκοι μετρούσαν πάνω από 300 νεκρούς και πολλές εκατοντάδες τραυματίες, ενώ οι Έλληνες είχαν μόλις 6 νεκρούς. Όταν έδυσε ο ήλιος ο Ομέρ Βρυώνης διέταξε κατάπαυση του πυρός και έδωσε εντολή να του φέρουν αμέσως κανόνια από τη Λαμία για να ισοπεδώσει το Χάνι. Αυτό προφανώς το μάντεψε σωστά ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, οπότε μετά τα μεσάνυχτα και μέσα στο πυκνό σκοτάδι ένας ένας ξεγλίστρησαν και την κοπάνησαν όλοι στα γύρω βουνά σώοι και αβλαβείς.
Μπορούμε να επισκεφθούμε το Χάνι της Γραβιάς καθημερινά από τις 9:00 έως τις 16:00. Στους χώρους περιλαμβάνονται στάβλος, αποθήκη, οντάς με τζάκι, μαγεριό με φούρνο, πλυσταριό, απόπατος και ποτίστρα για τα ζώα. Στο στάβλο κάθε μία ώρα (9:00, 10:00, 11:00 κ.ο.κ.) γίνεται εικονική αναπαράσταση της μάχης μέσω ειδικής προβολής με slights και ηχητικά εφέ, που διαρκεί περίπου 20΄. Τα εισιτήρια κοστίζουν 3,00 € για τους ενήλικες. Τα παιδιά δωρεάν.