Περί ορίων μεταξύ Υπαταίων και Λαμιέων ο λόγος και αλλά ιστορικά στοιχεία στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Λυγαριάς

Γιώργος Καλιώρας, olykos.pblogs.gr

Πριν ξεκινήσω θα ήθελα να  ενημερώσω τους αναγνώστες  ότι τα παρακάτω αναγραφόμενα στοιχεία είναι αποτελέσματα ερευνών ενός μη αρμοδίου προσώπου σε ιστορικά θέματα. Σκοπός μου είναι η προβολή τους στους νεότερους, Λυγαριώτες και μη, για τη δημιουργία ενδιαφέροντος πάνω σε ιστορικά θέματα που αφορούν το χωριό μας, με σκοπό τη συλλογή και παράδοση περισσοτέρων ιστορικών πληροφοριών στους ερευνητές του μέλλοντος. 

Στους ιστορικούς χρόνους στη κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού , ως γνωστόν, επικρατούσαν δύο πόλεις[1] κράτη , η Λαμία πρωτεύουσα των Μαλιέων και η Υπάτη πρωτεύουσα των Αινιάνων. 

Ο Staehlin μας ενημερώνει ότι τα όρια ανάμεσα στη Λαμία και την Υπάτη ήταν ασαφή  και απ ότι φαίνετε οι δυο πόλεις είχαν έρθει πολλές φορές σε έριδα για τα όρια τους με κορυφαία αυτή που συνέβη επί εποχής αυτοκράτορος Ρώμης Ανδριανού.  

Για την έριδα των δύο πόλεων μάθαμε από σπασμένη επιγραφή[2]  με λατινικούς χαρακτήρες που   βρέθηκε το 1855 στις Μεξιάτες .

Φώτο 1.Η επιγραφή με το διάταγμα του ανθύπατου Κόϊντου Γέλιου Σέντιου Αυγουρίνου 

Η Φώτο αλιεύτηκε από το ιντερνέτ.

Η επιγραφή έγραφε[3] : Κατά τον μήνα Μάρτιο αναγνώστηκε διάταγμα του ανθύπατου Κόϊντου Γέλιου Σέντιου Αυγουρίνου το οποίο προκύπτει από επιστολή αυτού. 

[Επειδή ο άριστος και μέγιστος αυτοκράτωρ Τραϊανός Αδριανός Αύγουστος μου έγραψε να πάρω γεωμέτρας και να κρίνω τη διαμάχη μεταξύ Λαμιέων και Υπαταίων, και να βάλω εγώ τα όρια και επειδή εγώ βρέθηκα επί τόπου πολλές φορές και για πολλές μέρες και έκρινα με τους συνηγόρους και των δύο πόλεων παρόντες , όρισα τον Ιούλιο Βίκτορα ως ανάκλητον γεωμέτρη του Αυγούστου και καταλήγω στις εξής αποφάσεις. 

Αρχή των ορίων να είναι από αυτόν τον τόπο για τον οποίον έμαθα ότι υπήρξε σίδη, η οποία είναι πιο κάτω από τον περίβολο που έχει καθιερωθεί για τον Ποσειδώνα και από εκεί κατεβαίνουν για να τηρείται ευθεία γραμμή μέχρι την πηγή Δέρκυνα, η οποία είναι πέρα από τον Σπερχειό ποταμό έτσι ώστε να οδηγεί από τα αμφίσπορα των Λαμιέων και Υπαταίων η ευθεία γραμμή στην πηγή Δέρκυνα που έχουμε αναφέρει και από εκεί στο λόφο Πήλιο μέσα από τον ρου του Σπερχειού , και από εκεί στο μνημείο του Εύρυτου, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων ,των Ευρυκανίων και των Προερνίων.]

 Από το παραπάνω διάταγμα μαθαίνουμε[4] ότι η έριδα ήταν τόσο σοβαρή που ο ίδιος ο αυτοκράτορας έδωσε εντολή να μεταβεί επιτόπου ο ανθύπατος της Μακεδονίας Κόϊντος Γέλλιος Σέντιος Αυγουρίνος για να διαλύσει την έριδα. 

Σύμφωνα με την επιγραφή  ο ρωμαίος Ανθύπατος εργάστηκε επί πολλές ημέρες , για το θέμα των ορίων , συζήτησε με τους συνηγόρους των δύο πόλεων και στο τέλος κατέληξε στο παραπάνω διάταγμα. 

Στο διάταγμα δεν αναφέρεται αν τα όρια ξεκινούσαν από το βορρά ή το νότο , αλλά μας λέει ότι ξεκινούσαν από το σημείο από το οποίο υπήρξε σίδη και ότι κατά μήκος της οροθετικής γραμμής υπήρχε τέμενος του Ποσειδώνος, η πυγή Δέρκυνα , ο λόφος Πήλιο και ότι η οροθετική γραμμή τέλειωνε στα σύνορα μεταξύ Λαμιέων ,Προερνίων και Ευρικανίων όπου υπήρχε το μνημείο του  Εύρυτου. 

Εκτιμούμε ότι ο Ρωμαίος Ανθύπατος , για να δώσει λύση στο πρόβλημα των ορίων, εκμεταλλεύτηκε τη μορφολογία του εδάφους και τα παλιά όρια των δύο πόλεων. 

 Εκτιμούμαι ότι η μια πλευρά των ορίων ήταν οπωσδήποτε στα γεωγραφικά όρια της Λυγαριάς. Έτσι[5], για να μπορέσουμε να εντοπίσουμε από πού ξεκινούσε και πού κατέληγε η οροθετική γραμμή , πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα εξής.

Ιστορικές περιγραφές σχετικά με τον όρο σίδη. 

 Κάποιοι ιστορικοί πιστεύουν ότι η Σίδη ήταν αρχαία πόλη. Ο Ι. Βορτσέλας πιστεύει ότι πόλη με το όνομα Σίδη δεν υπήρξε ποτέ αλλά η σίδη ήταν η αρχαία ονομασία της ροδιάς (ροιά) . 

Ο Αθηναίος μας πληροφορεί ότι εκείνα τα χρόνια με τον όρο σίδη εννοούσαν κάποια δασώδη και θαμνώδη περιοχή , λέει επίσης ότι πολλά μέρη ονομάζονται Side εξ αιτίας των δέντρων που βρίσκονται εκεί , και ο Fr. Stahlin  επίσης υποστηρίζει ότι η λέξη σίδη σημαίνει ροδιά η οποία συναντάται ακόμη στην περιοχή και ότι η βλάστηση ελάχιστα έχει αλλάξει από εκείνη την εποχή έως σήμερα[6] και είναι δυνατόν το όνομα της αρχαίας τοποθεσίας να έχει δανειστεί από την όψη του τόπου. Συνεχίζοντας πιστεύει ότι το όνομα δεν είναι προγενέστερο του 5ου αιώνα. 

Ο ίδιος τοποθετεί τη Σίδη στην περιοχή της Μπεκής(Σταυρός)  και το ναό του Ποσειδώνος στην Τσοπαλνάτα(Λυγαριά). 

Εκτιμούμαι ότι ο όρος σίδη είναι γεωγραφικός προσδιορισμός και αναφέρεται στην χλωρίδα της περιοχής εκείνης της εποχής.

Τοπική θρησκευτική λατρεία 

Οι αρχαίοι κάτοικοι της περιοχής λάτρευαν το ελληνικό πάνθεον, όπως όλοι οι Έλληνες, αλλά πάνω απ' όλους τους θεούς λάτρευαν τον Πετραίο Ποσειδώνα, θεό όλων των ποταμών, των θαλασσών, ιδρυτή της πόλεως της Λαμίας και πατέρα των περίφημων θεσσαλικών ίππων. 

Σύμφωνα με τα παραπάνω το τέμενος του Ποσειδώνος θα πρέπει να κτίστηκε από τους Λαμιείς προσφορά προς τον ιδρυτή της πόλης τους και λογικά θα πρέπει να ήταν κτισμένο μέσα στην χώρα των Λαμιέων αλλά κοντά στα όρια της με την Υπάτη μιας και αναφέρεται στο διάταγμα. 

Η πυγή Δέρκυνα 

Οι  πηγές που υπάρχουν στην γεωγραφική περιοχή της Λυγαριάς είναι οι παρακάτω: Ξεκινώντας από τον βορά προς τον Νότο στην αρχή του Ξεριά είχαμε την πυγή ονομαζόμενη Μεταλλεία η οποία δεν πηγάζει  πια , την Κουτσομήτα η οποία υπάρχει ακόμη και πηγάζει στην ανατολική είσοδο της Παναγίτσας δίπλα στον ξεριά και την Μούτσου η οποία ήταν πενήντα μέτρα νοτιότερα της Κουτσομήτας η οποία επίσης δεν πηγάζει πια .  

Στην Πλατάνα έχουμε την Αλαμπασίνα και το Κουτλίκι και στο Βαθύρεμα έχουμε την  Καλαντζίνα. 

Στα Μαυρονέρια έχουμε την ομώνυμη πυγή που όταν έχει βρέξει καλά τον προηγούμενο χειμώνα αναβλύζει πολύ νερό. 

Σύμφωνα με την σημερινή μορφολογία του εδάφους καμία από της παραπάνω πηγές  δεν ήταν τόσο αξιόλογη όσο είναι το Κεφαλόβρυσο στις Μεξιάτες για να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί σαν σημείο αναφοράς για την οριοθέτηση ανάμεσα στις δυο πόλεις. Έτσι εκτιμούμε ότι η πυγή που χρησιμοποιήθηκε σαν σημείο αναφοράς στην οριοθέτηση των δυο πόλεων ήταν το Κεφαλόβρυσο και τα όρια ξεκινούσαν από τον νότο.

Λόφος Πήλιο   

Όπως βλέπουμε στο διάταγμα τα καθοριζόμενα όρια μόλις περάσουν τον Σπερχειό ποταμό κατευθύνονται στον λόφο Πήλιο . Εκτιμούμε ότι το Πήλιο είναι το κλειδί για την λύση του γρίφου στο θέμα των ορίων που καθόρισε ο Ρωμαίος ανθύπατος , αν εντοπίσουμε που ήταν το Πήλιο τότε θα ξέρουμε με σιγουριά από που ξεκινούσαν και που κατέληγαν. 

 Λογικά το Πήλιο θα πρέπει να είναι η στη μέση ή στην βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού. 

Στην μέση της κοιλάδας με την σημερινή μορφολογία ου εδάφους δεν υπάρχει κάποιος λόφος ,αλλά ούτε έχουμε κάποια ένδειξη που να μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι κάποτε μπορεί να υπήρχε κάποιος λόφος. Υπάρχουν όμως στην ανατολική , στην βόρεια και στην δυτική πλευρά της κοιλάδας. Στην ανατολική πλευρά είναι το Καστράκι, στην βόρεια πλευρά είναι η Καμπζόραχη και στην δυτική πλευρά δίπλα στο Βαθύρεμα υπάρχει ο λόφος που σήμερα αποκαλούμε Μαγούλα. Η Μαγούλα και η Καμζόραχη σαν λόφοι  είναι πολύ πιο χαρακτηριστικοί από το Καστράκι . Γνωρίζουμε όμως[7] ότι στην αναφερόμενη ιστορική περίοδο το Παλιόκαστρο ήταν το έσχατο νοτιοανατολικό παρατηρητήριο των Προερνίων ή των Υπατιέων . Λογικό επομένως είναι αφού η οροθετική γραμμή τελειώνει στα όρια Λαμιέων και Προερνίων το Καστράκι να είναι το Πήλιο.     

 Ευρυκάνες -  Ευρυτάνες -Πόλης Οιχαλία 

Εκτιμούμε ότι έχει γίνει λάθος στην μετάφραση σχετικά με το όνομα των Ευρυκανίων και πιστεύουμε ότι ο σωστός όρος είναι Ευρυτάνες  και αναφέρεται στους κατοίκους που ζούσαν στην περιοχή που έζησε κάποτε ο βασιλιάς Εύρυτος ή σε αυτούς που ζούσαν γύρω από το μνημείο του Εύρυτου.

Φώτο 2 Η περιοχή των Ευρυτάνων, η πόλης Οιχαλία ,και το μνημείο του Εύρυτου.

Τον Εύρυτο σαν βασιλιά τον συναντάμε πολλές φορές στην αρχαία Ελλάδα. Ο γνωστότεροςΕύρυτος ήταν βασιλιάς της Οιχαλίας[8], γιος του Μελανέα και της Στρατονίκης, και εγγονός του θεού Απόλλωνα. Συνδέεται με τον μυθικό κύκλο του Ηρακλή σαν ο πατέρας της Ιόλης. 

Τον Εύρυτο διεκδίκησαν όλες οι περιοχές της Ελλάδος που υπήρχε πόλη με το όνομα Οιχαλία: η Μεσσηνία , η Θεσσαλία, η Εύβοια και η Τραχίνα της Αιτωλίας . 

Εδώ βλέπουμε ότι το διάταγμα του Ρωμαίου ανθύπατου σαν ιστορικό ντοκουμέντο πλέων μας βεβαιώνει επίσημα ότι στην αναφερόμενη εποχή το μνημείο του Εύρυτου όχι μόνο υπήρχε  αλλά και μας υποδεικνύει που έζησε ο Βασιλιάς Εύρυτος και που ήταν η πόλη Οιχαλία 

Οι Ευριτάνες[9] επομένως , πιθανών να μην ήταν διαφορετικό ελληνικό φύλο[10] αλλά μια ανώτερη  κοινωνική τάξη, μάλλον ιερέων που δραστηριοποιόντουσαν για θρησκευτικούς λόγους στην βορειοανατολική πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού γύρω από το μνημείο του Εύρυτου[11]. Ίσως να ήταν και οι απόγονοι του Εύρυτου που συνέχισαν να ζουν στην πόλη που βασίλευε ο Εύρυτος, την Οιχαλία .

Από την επιγραφή μαθαίνουμε ότι στην αναφερόμενη εποχή οι Έλληνες είχαν εγκαταλείψει τα φυλετικά τους ονόματα και διατηρούσαν τα ονόματα των πόλεων τους. Οι Ευρυτάνες μάλλον είχαν διατηρήσει το παράγωγο του Εύρυτου σαν φυλετικό όνομα  πιθανών για ιστορικούς και θρησκευτικούς λόγους λόγω του μνημείου και όχι της πόλης τους Οιχαλίας , σε αντίθεση με τους άλλους Έλληνες της περιοχής. 

Ψηλότερα από την αναφερόμενη περιοχή και σε μικρή απόσταση υπάρχει αρχαιολογικό κάστρο[12] που η τεχνοτροπία του μας παραπέμπει στην Μυκηναϊκή περίοδο ίσως και παλαιότερα. Δεν αποκλείεται το Παλιόκαστρο να ήταν η ακρόπολης της Οιχαλίας την εποχή του Εύρυτου.

Ανατολικά της Ντρατσιέρας[13] υπάρχουν υπολείμματα αρχαίου οικισμού . Οι μέχρι τώρα ενδείξεις μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Οιχαλία και το μνημείο του Εύρυτου ήταν στο σημείο που τελείωνε η οροθετική γραμμή . Δηλαδή στα σημερινά όρια Λυγαριάς Αγριελιάς και για να γίνουμε πιο σαφείς στην περιοχή που έχουν εγκατασταθεί σήμερα οι οικογένειες Πολίτη και Ζησόπουλου. 

 Εκτιμούμε ότι η περιοχή των Ευρυτάνων θα πρέπει να ξεκινούσε από ανατολικά  και νοτιοανατολικά του Παλιόκαστρου[14], στα γεωγραφικά όρια Λυγαριάς- Αγριελιάς- Σταυρού να καταλάμβανε την περιοχή της σημερινής Αγριελιάς  τη νότια πλευρά της Όθρης και να έφτανε έως τη σημερινή Αγία Παρασκευή πίσω από το Σανατόριο ή μέχρι το Ξιριά. 

Γνωρίζουμε ότι στη θέση Καστράκι στη δυτική πλευρά του Σταυρού υπήρχε ισχυρό τείχος για να την προστασία της Λαμίας από την δύση .Το ερώτημα είναι γιατί το τείχος ήταν κτισμένο μόνο στη θέση  Καστράκι και πιο βόρεια δεν υπήρχε τίποτα; 

Το παραπάνω ερώτημα μας οδηγεί στην επιβεβαίωση ότι από το Καστράκι και βόρεια ήταν η περιοχή των Ευρυτάνων που πιθανών θα ήταν λαός χωρίς κίνδυνο για αυτήν , ή ότι η περιοχή εκείνη την εποχή ήταν βαλτώδης , δύσβατη και δύσκολη για στρατιωτικές επιχειρήσεις και έτσι έμεινε έως την τη δεκαετία του εξήντα. 

Αρχαία Πρόερνα

Φώτο 3 Η αρχαία Πρόερνα

Όπως είδαμε στο διάταγμα περί ορίων ανέφερε τα παρακάτω: (από εκεί στο μνημείο του Εύρυτου το οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων ,τωνΕυρυκανίων και των Προερνίων.) 

Ο Στράβωνας έγραφε (ΙΧ 434) ότι η πόλη Πρόερνα τοποθετείται στην περιοχή ανάμεσα στα Φάρσαλα και στο Δομοκό με την ιδία άποψη συμφωνεί και ο Λίβιος . 

Σήμερα πλέον γνωρίζουμε ότι η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αποδείξει ότι η αρχαία Πρόερνα ήταν κτισμένη βόρεια της κοιλάδας του Σπερχειού κοντά στο χωριό Νέο Μοναστήρι Δομοκού αλλά σύμφωνα με το διάταγμα μαθαίνουμε ότι είχε υπό την  κυριαρχία της την Όθρη στην βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού.. 

Παλιόκαστρο 

Ανατολικά της Λυγαριάς στην θέση Παλιόκαστρο[15] υπάρχει ακόμη σήμερα ένα πέτρινο κάστρο γνωστό σαν το κάστρο της Λυγαριάς για τους ιστορικούς και σαν Παλιόκαστρο για τους ντόπιους. 

Ας δούμε πώς περιγράφει το κάστρο της Λυγαριάς ο Γάλλος αρχαιολόγος Yves Bequignon πού πέρασε από την κοιλάδα του Σπερχειού γύρω στο 1930.

Φώτο 5 Το Παλιόκαστρο από την δυτική πλευρά

[Το αρχαίο οχυρό που βρίσκεται στο ανατολικά του χωριού Τσοπαλνάτες είναι σχεδόν άγνωστο στους κατοίκους ... ωστόσο, δεν είναι καθόλου μακριά παρά 20 λεπτά ,αλλά δεν κτυπά στο μάτι σαν επιβλητική όψη. Είναι περιτριγυρισμένο από ένα τοίχο από ταιριαστές πέτρες. Η μορφή του είναι ελλειψοειδής . Ο μεγάλος άξονας είναι 200 μέτρα ενώ ο μικρός 45 μέτρα και η περίμετρος του περίπου 800 μέτρα. Το πρόχωμα είναι καλά διατηρημένο κυρίως δυτικά, όπου διατηρούνται κομμάτια πού έχουν μέχρι 20 μέτρα μήκος. 

Το μέσο πάχος του τείχους ποικίλει από 1.85-1.40 μέτρα. Το ύψος φτάνει νότια 1.60-2 μέτρα, άλλοτε 1.40 μέτρα. 

Το τείχος είναι χτισμένο πάνω σε χοντρές πέτρες και πάνω στις οποίες έχει τεθεί ένα διπλό τοίχωμα εσωτερικά και εξωτερικά με μπλοκάρισμα από πέτρες. 

Στην ανατολική πλευρά υπάρχουν διάσπαρτα μπλοκ και τείχη ύψους 1.60 μέτρα και πάχους 1.65 μέτρα. 

Φαίνεται ότι κάποια πόρτα υπήρχε στο ανατολικό σημείο, όμως ίσως να μην ταιριάζει στην κλασική θεωρία. Στο εσωτερικό αυτού του οχυρού παρατηρούμε σωρούς από πετρώματα, τα οποία όμως δεν έχουν αναγνωριστεί χωρίς την απαραίτητη δειγματοληψία. 

Από το φρούριο, η θέα στην κοιλάδα αγκαλιάζει όλη τη δεξιά όχθη του Σπερχειού και τα γύρω χωριά από δυτικά προς ανατολικά Υπάτη, Μεξιάτες, Κομποτάδες, και μέχρι τη θάλασσα.]

 Οι ιστορικοί και περιηγητές που ασχολήθηκαν μέχρι σήμερα με την εξερεύνηση της περιοχής πιστεύουν ότι το Παλιόκαστρο ήταν αμυντικό έργο των Μαλιέων απέναντι  στους Αινιάνες. Αν όμως κάποιος προσέξει καλύτερα κάποιες λεπτομέρειες, θα δει ότι τα πράγματα δεν είναι έτσι ακριβώς. 

Π.χ. Η θέση της εισόδου[16] θα ήταν διαφορετική, αν το κάστρο ήταν έργο των Μαλιέων, τότε η είσοδος θα ήταν από την ανατολική πλευρά, αντίθετα όμως η είσοδος του κάστρου είναι φτιαγμένη στη δυτική-βορειοδυτική πλευρά και, αν δεν με γελάει η μνήμη των εφηβικών μου χρόνων, η είσοδος είναι καθαρά στη δυτική  και μάλιστα υπήρχαν πετρόχτιστα σκαλοπάτια που ξεκινούσαν από το χείμαρρο δυτικά του Παλιόκαστρου και οδηγούσαν στο κάστρο. 

Αυτό που επίσης είναι άγνωστο και έχει περάσει απαρατήρητο από όλους τους περιηγητές είναι τα ίχνη από πέτρινες πλάκες που πιθανόν είναι υπολείμματα αρχαίου δρόμου που οδηγούν βόρεια -βορειοδυτικά.

Φώτο 6 . Ίχνη από αρχαίο δρόμο που οδηγούσαν βόρεια -βορειοδυτικά. 

Επίσης άξια παρατήρησης είναι και η τεχνοτροπία[17] κατεργασίας του τείχους , τεχνοτροπία που μας παραπέμπει στη μυκηναϊκή εποχή, ίσως και παλαιότερη.

Φώτο 7. Τμήμα του Παλιόκαστρου που μας δείχνει την τεχνοτροπία του κάστρου.

Άξια επίσης προβληματισμού είναι η θέση που είναι κτισμένο το Παλιόκαστρο. Αν ήταν έργο των Λαμιέων με σκοπό την παρατήρηση των στρατιωτικών κινήσεων των Υπαταίων, τότε το κάστρο θα ήταν κτισμένο στην βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού στον πρώτο λόφο πάνω από την Ντρατσιέρα. Αντίθετα όμως το κάστρο είναι κτισμένο στον τρίτο λόφο της ίδιας λοφοσειράς και πολύ μακριά από την κοιλάδα του Σπερχειού. Μπορούμε να εκτιμήσουμε πως από εκεί είναι δύσκολες οι στρατιωτικές επιχειρήσεις εάν αυτό ανήκε στους Λαμιείς. 

Όπως επίσης είδαμε παραπάνω η γεωγραφική περιοχή ανατολικά του Παλιόκαστρου δεν ανήκε στους Λαμιείς αλλά στους Ευρυτάνες. 

 Επομένως το Παλιόκαστρο σαν κατασκευή προϋπήρχε  και στην αναφερόμενη ιστορική περίοδο χρησιμοποιήθηκε σαν έσχατο παρατηρητήριο από κάποιους δυτικούς (Υπάτη)  ή βόρειους γείτονες ( Πρόερνα) με σκοπό την παρατήρηση της κοιλάδας του Σπερχειού, στην οποία, απ' ότι φαίνεται, εκείνη την εποχή δεν είχαν τον έλεγχο. 

 Πολύ πιθανών όπως αναφέραμε και παραπάνω το κάστρο να ήταν η ακρόπολη της Οιχαλίας που όπως επίσης αναφέραμε  ζούσαν ανατολικά του Παλιόκαστρου.  Οι κάτοικοι της Οιχαλίας , είχαν κτίσει την ακρόπολη τους ψηλά στο βουνό , για αποτελεσματικότερη άμυνα. Ήταν πιο εύκολο για τους να αμύνονται σε ένα μεγάλο υψόμετρο περιμένοντας τους αντιπάλους τους που θα έφταναν κουρασμένοι από το ύψος και την πυκνή βλάστηση.

Φώτο 8. Η νοτιοδυτική πλευρά του Παλιόκαστρου η οποία έχει υποστεί ολική καταστροφή. 

Επίσης κάποια σοβαρά στρατιωτικά πλεονεκτήματα του Παλιόκαστρου είναι και τα παρακάτω . Προς ανατολάς ελέγχει από απόσταση ασφαλείας τη νότια είσοδο - έξοδο του Δερβέν Φούρκα , έχει ορατότητα έως τη θάλασσα τα περάσματα βόρεια-βορειοδυτικά της Υπάτης και ελέγχει οποιαδήποτε κίνηση στην κοιλάδα του Σπερχειού και την νότια πλευρά του. 

Τρύπιολυθάρι - Πόλη Ερυθραί

Φώτο 4 Η πιθανή θέση της Πόλης Ερυθραί - Ερυθρές .

Κατά την διάρκεια της  κατασκευή της νέας σιδηροδρομικής γραμμής στην θέση Τρύπιολιθάρι οι εργασίες έφεραν στο φως απομεινάρια αρχαίας ελληνικής πόλης . 

Στην αναφερόμενη περιοχή παλιότερα υπήρχε επεξεργασμένη πέτρα με όψη βωμού ύψους ενός μέτρου περίπου. Στο πάνω μέρος ήταν σκαλισμένη και σχημάτιζε μία κοιλότητα διαμέτρου εξήντα έως εβδομήντα εκατοστών. Από την παραπάνω επεξεργασμένη πέτρα έχει λάβει το όνομά της η γύρω περιοχή (Τρυπιολιθάρι[18]). 

Ο  Fr. Stahlin  αναφέρει ότι η πόλης Ερυθρές (-αί)   ήταν αποικία της πόλης Ερυθραί από τη Μικρά Ασία και ήταν η σημαντικότερη πόλης των Αινιάνων. Η πόλης Ερυθραίς  ήταν κτισμένη Ανατολικά της Υπάτης .  Από τον ίδιο συγγραφέα  μαθαίνουμε ότι η πόλη συνόρευε με την Υπάτη και φιλονικούσε μάλιστα μαζί της για ένα βουνό ( Πεν.....) μια χαράδρα (Χαα......) και μια ράχη ενός βουνού. 

Για να λυθεί η έριδα ανάμεσα στις δυο πόλεις, κλήθηκαν δικαστές από τη πόλη Οιχαλία. Τελικά οι δικαστές αποφάσισαν ότι οι αμφισβητούμενες περιοχές ανήκουν στην Υπάτη και δόθηκαν σ' αυτήν. 

Ο Staehlin γράφει ότι η πόλη ήταν κτισμένη σε περιοχή που υπήρχε κοκκινόχωμα (γι' αυτό ονομάστηκε  Κόκκινη πόλη ). 

Εκτιμούμε ότι η ανασκαφείσα πόλη στο Τριπιολυθάρι ήταν η πόλη Ερυθρές (-αί), η οποία όντως είναι κτισμένη σε κόκκινο χώμα και συνορεύει γεωγραφικά με την Υπάτη. 

Η χαράδρα (Χαα.... ) για την οποία φιλονικούσε με την Υπάτη εκτιμούμαι ότι ήταν το Βαθύρεμα (δυστυχώς δεν έχει σωθεί όλο το όνομα της χαράδρας για να ξέρουμε πως ονομάζονταν το Βαθύρεμα στην αρχαιότητα ) και το βουνό για το οποίο επίσης φιλονικούσε με την Υπάτη ήταν τα Ντρεμάρια        (Πεν....... επίσης δεν έχει σωθεί η αρχαία ονομασία του βουνού). 

Απ ότι φαίνεται η παραπάνω πέτρα (τριπιολυθάρι) ήταν απομεινάρη της πόλης Ερυθρές. 

Σύμφωνα με τον Staehlin  από αυτή την πόλη καταγόταν και ο περίφημος στρατηγός των Αιτωλών με το όνομα ο Λύκος. 

Οι επίσημες εκτιμήσεις μέχρι σήμερα έλεγαν ότι η πόλης Ερυθραί ήταν κτισμένη κοντά στο Φραντζή, αλλά όλες οι αρχαιολογικές έρευνες στην παραπάνω περιοχή αποδείχτηκαν άκαρπες.

Εκτιμήσεις[19] 

Καταρχάς για να μπορέσουμε να βγάλουμε ασφαλέστερα συμπεράσματα πρέπει να κατανοήσουμε από πιο σημείο ο ρωμαίος ανθύπατος έβγαλε τις τελικές αποφάσεις περί ορίων ,διότι σε κάποιο σημείο του διατάγματος αναφέρει ότι : είναι πέρα από τον Σπερχειό ποταμό ή  είναι πιο κάτω από τον περίβολο που έχει καθιερωθεί για τον Ποσειδώνα . 

Εκτιμούμαι ότι ο Ανθύπατος  για να κρατήσει ίσιες αποστάσεις ανάμεσα στις πόλεις που ήταν σε ρήξη εγκαταστάθηκε στην περιοχή των Ευρυτάνων . Από εκεί έκανε τις παρατηρήσεις του, ήρθε σε επαφή με τους συνηγόρους των δύο πόλεων και από εκεί πήρε και τις τελικές του αποφάσεις.  

 Όπως ήδη αναφέραμε οι Ευρυτάνες κατοικούσαν  στη βορειοανατολική πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού ανάμεσα στην Πρόερνα, (της οποίας η κυριαρχία προς νότια-νοτιοανατολικά  ξεκινούσε από το σημερινό χωριό  Νέο Μοναστήρι Δομοκού και είχε  υπό τον έλεγχό της τη νότια Όθρη) και τη Λαμία (οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων ,των Ευρυκανίων και των Προερνίων)  . 

Εκτιμούμε ότι το Παλιόκαστρο στην συγκεκριμένη ιστορική περίοδο ήταν υπό την κυριαρχία των Προερνίων και ήταν το έσχατο προς νότο παρατηρητήριο της κυριαρχίας τους. Στην βόρεια βορειοδυτική πλευρά του κάστρου υπάρχουν ακόμη ίχνη από αρχαίο δρόμο που οδηγούν βόρεια βορειοδυτικά με κατεύθυνση το Δερβέν Φούρκα και πιθανών την Πρόερνα . 

Γνωρίζουμε πλέων ότι η Πρόερνα ήταν κτισμένη στην κοιλάδα του Δομοκού στην θέση που είναι σήμερα κτισμένο το χωριό Νέο Μοναστήρι και σύμφωνα με τα διάταγμα η κυριαρχία της έφτανε μέχρι την κοιλάδα του Σπερχειού. Επομένως  και σύμφωνα  πάντα με το διάταγμα του ρωμαίου ανθύπατου , αφού η οροθετική γραμμή κατέληγε ανάμεσα στα όρια Λαμιέων - Ευρυτάνων και Προερνίων που βρίσκονταν στην Βόρεια πλευρά του Σπερχειού τότε η αρχή της οροθετικής γραμμής ξεκινούσε από τον νότο. 

Στο διάταγμα γράφει :Αρχή των ορίων να είναι από αυτόν τον τόπο για τον οποίον έμαθα ότι υπήρξε σίδη[20]  (εδώ βλέπουμε ότι ο Ρωμαίος ανθύπατος λέει ότι έμαθα ότι υπήρξε σίδη στο σημείο που όρισε σαν αρχή των ορίων.  Άρα μπορούμε να υποθέσουμε ότι  πήγε και έμαθε ή δεν πήγε και απλώς έμαθε  ότι στο συγκεκριμένο σημείο κάποτευπήρξε η σίδη η οποία δεν υπάρχει πλέον και πιθανόν να  ήταν η αιτία της ρήξης ανάμεσα στις δύο πόλεις),  η οποία είναι πιο κάτω από τον περίβολο που έχει καθιερωθεί για τον Ποσειδώνα  και από εκεί κατεβαίνουν για να τηρείται ευθεία γραμμή μέχρι την πηγή Δέρκυνα, η οποία είναι πέρα από το Σπερχειό ποταμό (εδώ βλέπουμε ότι η σίδη το τέμενος του Ποσειδώνα και η πυγή Δέρκινα ήταν στην ίδια γεωγραφική πλευρά σε σχέση με τον ρου του Σπερχειού ποταμού , επίσης εκτιμούμε ότι το  πέρα από τον Σπερχειό ποταμό είναι σχετικό και προσδιορίζεται από τη θέση που έχει εγκατασταθεί ο Ρωμαίος ανθύπατος)   έτσι ώστε να οδηγεί από τα αμφίσπορα των Λαμιέων και Υπαταίων  (τα παλαιά όρια των δυο πόλεων)  η ευθεία γραμμή στην πηγή Δέρκινα που έχουμε αναφέρει και από εκεί στο λόφο Πήλιο μέσα από τον ρου του Σπερχειού(εδώ βλέπουμε ότι η οροθετική γραμμή σε κάποιο σημείο διαπερνά τον Σπερχειό ποταμό και καταλήγει  στον λόφο Πήλιο).  , και από εκεί  στο λόφο Πήλιο και στο μνημείο του Εύρυτου το οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων ,των Ευρυκανίων και Προερνείων( εδώ βλέπουμε ότι η οροθετική γραμμή αφού περνούσε τον Σπερχειό ποταμό πήγαινε στον λόφο Πήλιο και  κατέληγε στο μνημείο του Εύρυτου που βρίσκονταν μεταξύ των ορίων Λαμιέων Ευρυτάνων και Προερνείων . Επομένως για να έχουμε ασφαλέστερα συμπεράσματα θα πρέπει να βρούμε που ήταν το Πήλιο . Έτσι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι το Πήλιο θα πρέπει να ήταν ή το Καστράκι δυτικά του Σταυρού (επικρατέστερο ) ή η Ντρατσιέρα (νότια- κάτω από το Παλιόκαστρο )ή η Καμπζόραχι δυτικά της Λυγαριάς. Ξέρουμε όμως ότι το Παλιόκαστρο ήταν το έσχατο παρατηρητήριο των Προερνείων προς νότια- νοτιοανατολικά και στο διάταγμα αναφέρει ότι η οροθετική γραμμή τελείωνε στα όρια των Προερνείων , των Ευρυτάνων και των Λαμιέων,  επομένως τα επιβαλλόμενα όρια κατέληγαν ανατολικά του Παλιόκαστρου στην περιοχή των Ευρυτάνων όπου υπήρχε και το μνημείο του Εύρυτου. Εκτιμούμε ότι το μνημείο θα πρέπει να ήταν στο σημείο που έχουν εγκατασταθεί σήμερα οι οικογένειες Ζησόπουλου και Πολίτη ) 

 Σαν κριτήριο αφετηρίας των ορίων ίσως θα έπρεπε να λάβουμε υπόψη μας την υψομετρική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις δυο πλευρές του Σπερχειού ποταμού. Η δεξιά πλευρά της κοιλάδας στις ρίζες της Οίτης είναι σε μεγαλύτερο υψόμετρο από την αριστερή στις ρίζες της Όθρης και πιθανών ο ρωμαίος ανθύπατος να το έλαβε σαν ένα ακόμη κριτήριο για την αφετηρία των ορίων.

Τελικές εκτιμήσεις[21]

Φώτο 3. Τα πιθανά όρια που επέβαλε ο ανθύπατος Κόϊντος Γέλιος Σέντιος Αυγουρίνος

Εκτίμηση  πρώτη[22]. 

Τα όρια ξεκινούσαν από τη δεξιά πλευρά του Σπερχειού κάπου στα ριζά της Οίτης,  ανάμεσα από τα  σημερινά χωριά Μεξιάτες και Κομποτάδες σε ευθεία γραμμή περνούσαν έξω από την βόρεια πλευρά του τεμένους του Ποσειδώνος , έφταναν στο Κεφαλόβρυσο, από εκεί με βορειοανατολική πορεία περνούσαν το Σπερχειό ποταμό,  έμπαιναν στην βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού και κατέληγαν στη  θέση  Καστράκι έξω από το χωριό Σταυρός ή στο λόφο της Τρατσιέρας ανατολικά της Λυγαριάς κάτω από το Παλιόκαστρο και από εκεί στο μνημείο του Εύρυτου, που, όπως προαναφέραμε, πιθανόν ήταν στη θέση που έχουν εγκατασταθεί σήμερα οι οικογένειες Πολίτη και Ζησόπουλου. 

Εκτιμούμε ότι η παραπάνω άποψη είναι η επικρατέστερη.                  

Εκτίμηση δεύτερη[23] 

Ενδέχεται τα όρια ανάμεσα στις δυο πόλεις να ξεκινούσαν από τον νότο , όπως και στην προηγούμενη εκτίμηση, αλλά από την στιγμή που  περνούσαν το Σπερχειό ποταμό και με βόρεια κατεύθυνση να κατέληγαν στην Καμζόραχη[24]  και από εκεί στον ξεριά που διασχίζει τη Λυγαριά. Αν είναι έτσι το μνημείο του Εύρυτου και η Οιχαλία θα πρέπει να ήταν βόρεια της Παναγίτσας.

Εκτίμηση Τρίτη[25]. 

Άλλη μια άποψη είναι ότι τα όρια ανάμεσα στις δύο πόλεις ξεκινούσαν από το νότο όπως και παραπάνω αλλά με βορειοδυτική κατεύθυνση κατέληγαν στην Μαγούλα[26]δίπλα στο Βαθύρεμα . 

Αν είναι έτσι, τότε το μνημείο του Εύρυτου και η Οιχαλία ήταν στο σημείο που οι τελευταίες ανασκαφές έφεραν στο φως αρχαιοελληνική πόλη.

Προχωράμε στις επιλογές μας περί ορίων από ανατολικά προς τα δυτικά αν τα όρια ξεκινούσαν από το βορά. 

Σύμφωνα με τα στοιχεία της παρούσας έρευνας κρίνουμε αδύνατη την εκδοχή ότι η αρχή της οροθετικής γραμμής ήταν στην βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού όπως υποστηρίζουν έως τώρα διάφοροι  ερευνητές . Αλλά από σεβασμό απέναντί τους κρίνουμε απαραίτητο να αναλύσουμε και αυτή την εκδοχή.  

Έχουμε δεχτεί την άποψη ότι η σίδη είναι γεωγραφικός προσδιορισμός  που αναφέρονταν στην χλωρίδα της περιοχής.  Αν πάρουμε σαν δεδομένο ότι η οριοθέτηση που καθόρισε ο ανθύπατος Κόϊντος Γέλιος Σέντιος Αυγουρίνος ξεκινούσε από το βορά, θα δούμε ότι στην περιοχή της Λυγαριάς από το Βαθύρεμα έως το Μπεκιόρεμα υπάρχουν πολλοί χείμαρροι και όλοι έχουν πολλά δέντρα, και θαμνώδη βλάστηση (λυγαριές ,βάτα κλπ) που ταιριάζουν με τα χαρακτηριστικά της αφετηρία των ορίων, τα οποία θα μπορούσαν να είχαν ξεκινήσει από οπουδήποτε. 

 Κρίνουμε όμως απίθανη την εκδοχή ότι η οροθετική γραμμή να ξεκινούσε από τον βορά για τους παρακάτω λόγους . 

Όπως είδαμε η σίδη , το τέμενος του Ποσειδώνος και η πηγή Δέρκινα ήταν στην ίδια γεωγραφική πλευρά σύμφωνα με τον ρου του Σπερχειού ποταμού.

Οι  πηγές που υπάρχουν στην γεωγραφική περιοχή της Λυγαριάς είναι οι παρακάτω: Στον ξεριά έχουμε την Μούτσου, η οποία δεν υπάρχει πια ,την Κουτσομήτα που ήταν κάτω από την Παναγίτσα και την πηγή που ήταν στη αρχή του χειμάρρου, τη λεγόμενη Μεταλλεία. 

Στην Πλατάνα έχουμε την Αλαμπασίνα και το Κουτλίκι και στο Βαθύρεμα έχουμε την  Καλαντζίνα. 

Καμία από της παραπάνω πηγές δεν ήταν τόσο αξιόλογη όσο είναι το Κεφαλόβρυσο για να μπορέσει να χρησιμοποιηθεί σαν σημείο οριοθέτησης ανάμεσα στις δυο πόλεις.   

Όπως είδαμε στο διάταγμα, το τέλος της οροθετικής γραμμής κατέληγε στο μνημείο του Εύρυτου που ήταν ανάμεσα στα σύνορα των Λαμιέων, Ευρυτανίων και Προερνίων (στο μνημείο του Εύρυτου το οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων ,των Ευρυκανίων και των Προερνίων.)

Σήμερα πια γνωρίζουμε ότι η αρχαία Πρόερνα ήταν βόρεια της κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού στην κοιλάδα του Δομοκού

   1^η  επιλογή Σε αυτή την άποψη θα στηριχτούμε στην αρχή του διατάγματος που λέει : Αρχή των ορίων να είναι από αυτόν τον τόπο για τον οποίον έμαθα  ότι υπήρξε σίδη.   Όπως ήδη έχουμε αναφέρει ότι ενδέχεται η περιοχή βόρεια από το Καστράκι να ήταν βαλτώδεις και κάποια στιγμή να καθάρισε για κάποιον άγνωστο για εμάς λόγο. Ίσως αυτή να ήταν η αιτία που οδήγησε τις δυο πόλεις σε ρήξη για τον έλεγχο της. Αν είναι έτσι, τότε τα όρια ξεκινούσαν από το βορά από την βαλτώδη περιοχή της Αγριελιάς κατέβαιναν παράλληλα με το Μπεκιόρεμα έφταναν στην πηγή Δέρκινα, η οποία θα πρέπει να ήταν στην αριστερή πλευρά του Σπερχειού ποταμού. Στη συνέχεια περνούσαν το Σπερχειό ποταμό  και κατέληγαν σε κάποιον λόφο στη δεξιά πλευρά του Σπερχειού ποταμού. 

Όπως ήδη έχουμε αναφέρει η παραπάνω άποψη δεν μπορεί να έχει ισχύ, α) διότι δεν υπάρχει κάποια αξιόλογη πυγή από την Αγριελιά έως τον Σπερχειό β)Γνωρίζουμε πια ότι η πόλη Πρόερνα ήταν κτισμένη στην κοιλάδα του Δομοκού βόρεια της κοιλάδας του Σπερχειού. Εκτός και αν υπήρχε άλλη πόλη με το ίδιο όνομα στα ριζά της Οίτης.

2^η Επιλογή:  Αν αποδεχτούμε ότι τα όρια ξεκινούσαν από τον χείμαρρο που ξεκινάει από το Δερβέν Φούρκα περνάει έξω από το κάστρο της Αγίας Άννας κατεβαίνοντας συναντάει τη θαμνώδη περιοχή γεμάτη λυγαριές, βάτα, δέντρα κλπ. και στην πορεία του χωρίζει το χωριό στη μέση, συνεχίζοντας χωρίζει την κοιλάδα και καταλήγει στο Σπερχειό. 

(Αρχή των ορίων να είναι από αυτόν τον τόπο για τον οποίον έμαθα ότι υπήρξε σίδη). Ξεκινούσε από την θαμνώδη περιοχή που υπάρχει ακόμη και σήμερα στην αρχή του χειμάρρου χαμηλά μετά την Αγία Άννα και πριν το χωριό ( η οποία είναι πιο κάτω από τον περίβολο που έχει καθιερωθεί για τον Ποσειδώνα), περνούσε έξω από το τέμενος του Ποσειδώνος που πιθανόν τοποθετείται στη θέση που είναι κτισμένο σήμερα το εξωκλήσι της Παναγιάς (Παναγίτσα), ( και από εκεί κατεβαίνουν για να τηρείται ευθεία γραμμή μέχρι την πηγή Δέρκυνα, η οποία είναι πέρα από το Σπερχειό ποταμό) και από εκεί σε ευθεία γραμμή ακολουθώντας την κοίτη του χειμάρρου όπως προαναφέραμε χωρίζει την κοιλάδα φτάνει στο Σπερχειό ποταμό και καταλήγει στο Κεφαλόβρυσο δυτικά του χωριού Μεξιάτες. έτσι ώστε να οδηγεί από τα αμφίσπορα των Λαμιέων και Υπαταίων η ευθεία γραμμή στην πηγή Δέρκυνα που έχουμε αναφέρει και από εκεί στο λόφο Πήλιο μέσα από τον ρου του Σπερχειού, και από εκεί στο μνημείο του Ευρύτου, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων, των Ευρυκανίων και των Προερνίων.] 

Η παραπάνω επιλογή δεν μπορεί να έχει ισχύ για τους ίδιους λόγους. 

3η Επιλογή: Αν υποθέσουμε ότι τα όρια άρχιζαν από τον χείμαρρο που ξεκινάει από το Δερβέν Φούρκα συναντάει τις Τσιλλάδις κατεβαίνει στον χείμαρρο της Πλατάνας, περνάει τη θαμνώδη περιοχή του χειμάρρου, περνάει έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό, χωρίζει την κοιλάδα και σε ευθεία γραμμή συναντάει το Σπερχειό . 

Αν η οροθετική γραμμή να ξεκινούσε από τις Τσιλλάδις, και τη θαμνώδη περιοχή που σήμερα ονομάζεται Πλατάνα (Αρχή των ορίων να είναι από αυτόν τον τόπο για τον οποίον έμαθα ότι υπήρξε σίδη), και συνεχίζει μέσα από το χείμαρρο που είναι γεμάτος από λυγαριές , αγριαχλαδιές, ροδιές κλπ. φτάνει (η οποία είναι πιο κάτω από τον περίβολο που έχει καθιερωθεί για τον Ποσειδώνα) στο ύψος του σιδηροδρομικού σταθμού της Λυγαριάς, που πιθανότατα να ήταν κτισμένο το τέμενος του Ποσειδώνος. 

(και από εκεί κατεβαίνουν για να τηρείται ευθεία γραμμή μέχρι την πηγή Δέρκινα, η οποία είναι πέρα από τον Σπερχειό ποταμό) και από εκεί σε ευθεία γραμμή, ακολουθώντας την κοίτη του χειμάρρου όπως προαναφέραμε περνάει, το Σπερχειό ποταμό και καταλήγει στο Κεφαλόβρυσο δυτικά του χωριού Μεξιάτες, έτσι ώστε να οδηγεί από τα αμφίσπορα των Λαμιέων και Υπαταίων η ευθεία γραμμή στην πηγή Δέρκινα, που έχουμε αναφέρει, και από εκεί στο λόφο Πήλιο μέσα από τον ρου του Σπερχειού, και από εκεί στο μνημείο του Εύρυτου, το οποίο βρίσκεται μεταξύ των συνόρων των Λαμιέων, των Ευρυκανίων και των Προερνίων.

Ανακεφαλαίωση      

Σύμφωνα με τα παραπάνω στην κοιλάδα του Σπερχειού την εποχή του αυτοκράτορος Ρώμης Ανδριανού επικρατούσαν τρία( ελληνικά φύλα  και όχι δυο ( όπως γνωρίζαμε έως σήμερα. Οι Μαλιείς με πρωτεύουσα τη Λαμία, οι Αινιάνες με πρωτεύουσα τη Υπάτη και οι Ευρυτάνες, οι οποίοι κατοικούσαν στην πόλη Οιχαλία και γύρω από το μνημείο του Εύρυτου, αλλά και άλλο ένα οι Προέρνιοι, που απ' ότι φαίνεται, είχαν υπό την κυριαρχία τους το τμήμα  της Όθρης στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού. 

Από το διάταγμα μαθαίνουμε ότι στην εποχή του αυτοκράτορος Ανδριανού τα φυλετικά ονόματα είχαν καταργηθεί και οι κάτοικοι αναφέρονται με τα ονόματα των πόλεών τους εκτός από τους Ευρυτάνες . 

Από το διάταγμα μαθαίνουμε ότι σε κάποιο σημείο των ορίων υπήρχε θαμνώδης ή δασώδης έκταση πριν έρθουν οι δυο πόλεις σε έριδα, η οποία για κάποιον λόγο χάθηκε.  Εκτιμούμε ότι ο έλεγχος της δασώδης έκτασης ίσως ήταν η αίτια της ρήξης[27], εκτιμούμε επίσης ότι η  παραπάνω έκταση ήταν κάπου στη δεξιά πλευρά του ρου του Σπερχειού ποταμού, όπως επίσης και το θέατρο των συγκρούσεων ανάμεσα στις δυο πόλεις ήταν επίσης στη δεξιά πλευρά του ρου του Σπερχειού ποταμού. 

Συνεχίζοντας ο ανθύπατος στο διάταγμα γράφει ότι τα όρια περνούσαν έξω από τον περίβολο του Ποσειδώνος και από εκεί στην πηγή Δέρκινα . Εκτιμούμε ότι το τέμενος του Ποσειδώνος ήταν έργο των Λαμιέων και παραχωρήθηκε μετά το διάταγμα πάλι στους Λαμιείς, η πηγή Δέρκινα ήταν πιθανών το σημερινό Κεφαλόβρυσο έξω από το χωριό Μεξιάτες, όπως αναφέρει ο Ι. Γ.  Βορτσέλας . 

Από εκεί τα όρια με βορειοανατολική πορεία περνούσαν το Σπερχειό ποταμό και κατέληγαν στη βορειοανατολική πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού στην θέση  Καστράκι[28] ( λόφος Πήλιο) , όπως προαναφέραμε, και από εκεί  στην περιοχή ανατολικά της Ντρατσιέρας στο σημείο όπου έχουν εγκατασταθεί σήμερα οι οικογένειες Πολίτη και Ζησόπουλου, όπου ήταν και το μνημείο του Εύρυτου και η Οιχαλία . 

Τα τελικά όρια για τους Υπατιείς προς νότο ξεκινούσαν από την δεξιά πλευρά του ρου του Σπερχειού ποταμού κάπου στα ριζά της Οίτης ανάμεσα στα χωριά Μεξιάτες και Κομποτάδες  από εκεί περνούσαν έξω από την βόρεια πλευρά του τεμένους του Ποσειδώνος και σε ευθεία γραμμή έφταναν στο Κεφαλόβρυσο, από εκεί με βορειοανατολική πορεία περνούσαν το Σπερχειό ποταμό πήγαιναν στο Καστράκι και από εκεί κατέληγαν ανατολικά του Παλιόκαστρου έξω από το μνημείο του Εύρυτου και της πόλης Οιχαλία , στο σημείο που έχουν εγκατασταθεί σήμερα οι οικογένειες Πολίτη και Ζησόπουλου . 

Τα τελικά όρια για τους Λαμιείς ξεκινούσαν από τη βορειοανατολική πλευρά της κοιλάδα του Σπερχειού  στο ύψος στο οποίο η σιδηροδρομική γραμμή δημιουργεί καμπύλη, νότια των κατοικιών των οικογενειών Πολίτη και Ζησόπουλου, κατευθύνονταν  στο Καστράκι,  με νοτιοδυτική πορεία περνούσαν τον Σπερχειό ποταμό, έφταναν στο Κεφαλόβρυσο, περνούσαν έξω από την βόρεια πλευρά του τεμένους του Ποσειδώνος και από εκεί κατέληγε στα ριζά της Οίτης ανάμεσα στα χωριά Κομποτάδες και Μεξιάτες . 

Τα γεωγραφικά όρια που καθόρισε ο Ρωμαίος ανθύπατος ανάμεσα στους Λαμιείς και τους Υπατείς είναι ακριβώς τα ίδια  γεωγραφικά όρια που χωρίζουν σήμερα τα γεωγραφικά διαμερίσματα Λυγαριάς-Σταυρού και Λυγαριάς-Αγριελιάς , τα οποία διατηρήθηκαν επί χιλιάδες χρόνια αμετάβλητα έως  την τελική διάσκεψη του Λονδίνου[29], που αποφάσιζε οριστικά για την οροθετική γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού και την παραχώρηση της επαρχίας Ζητουνίου στην Ελλάδα, αντί χρηματικής αποζημίωσης 40.000.000 γροσιών. 

Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η Τσοπλανάτα την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας ανήκε διοικητικά στο Πατρατζίκι,  αλλά η εκκλησία[30] της Τσοπαλνάτας ανήκε στην επισκοπή της Λαμίας. 

Με την παραχώρηση της Λαμίας  στην Ελλάδα τα γεωγραφικά της όριά πιθανών με την παρέμβαση της εκκλησίας μεταφέρθηκαν δυτικότερα στο σημείο όπου είναι σήμερα στα γεωγραφικά όρια από τα γεωγραφικά διαμερίσματα Λυγαριάς -Στύρφακας στο χείμαρρο -χαράδρα με το όνομα Βαθύρεμα.

Άλλα ιστορικά στοιχεία στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Λυγαριάς

Κάστρο της Αγίας Άννας  (Τοπωνύμιο Πέτρες) 

Βόρεια -βορειοανατολικά του μοναστηριού της Αγίας Άννας υπάρχουν υπολείμματα μικρού αρχαίου κατεστραμμένου κάστρου - παρατηρητηρίου από πέτρα  πολύ νεότερο από αυτό του Παλιόκαστρου. Ανατολικά του κάστρου υπάρχουν υπολείμματα οικισμού. Το κάστρο της Αγίας Άννας πιθανόν να χρησιμοποιήθηκε σαν σημείο ελέγχου για τα περάσματα που υπάρχουν δυτικά του και ανατολικά του τα οποία χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα ενώνοντας το πέρασμα Δερβέν Φούρκα με την κοιλάδα του Σπερχειού.

Φώτο 11. Κάστρο της Αγίας Άννας  (Τοπωνύμιο Πέτρες)

Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι ο χείμαρρος που περνάει εμπρός από την Αγία Άννα έχει χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν σαν πέρασμα ενώ  είναι ο ίδιος χείμαρρος (ξεριάς) που διασχίζει  το χωριό της Λυγαριάς Σ' αυτόν αναφερθήκαμε στις τελικές εκτιμήσεις  περί ορίων Υπαταίων και Λαμιέων . 

Το δεύτερο πέρασμα ξεκινάει από το Δερβέν Φούρκα περνάει ανατολικά  από την Αγία Άννα, δυτικά του Παλιόκαστρου και καταλήγει στην Λυγαριά. .

Τοπωνύμια 

Το τοπωνύμιο Τσιλλάδις . 

Το τοπωνύμιο Στις Ελλάδες προήλθε πιθανών κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους ή κατά τον μεσαίωνα και αναφερόταν σε μια συγκεκριμένη περιοχή που καθόριζε τα όρια της παλιάς Ελλάδας. Με το πέρασμα των χρόνων και τον ερχομό των διάφορων κατακτητών η ελληνική γλώσσα άρχισε να ξεφτίζει και το παραπάνω τοπωνύμιο από Στις Ελλάδες έγινε σιγά - σιγά Τσ' Ελλάδες, Τσελλάδες και σήμερα ονομάζεται Τσιλλάδις. 

Είναι ο γλωσσικός όρος που καθόριζε τα γεωγραφικά όρια της παλιάς Ελλάδας. Το παραπάνω τοπωνύμιο τις Τσελλάδις ή Σελλάς  αναφέρεται σήμερα σε ένα οροπέδιο στη γεωγραφική περιοχή του Καλαμακίου και σε ένα συγκεκριμένο χείμαρρο με το ίδιο όνομα που ξεκινάει από το ίδιο οροπέδιο , κατεβαίνοντας στα ριζά του βουνού, συναντάει μία δασώδη περιοχή γεμάτη πλατάνια, που σήμερα ονομάζεται Πλατάνα, ο χείμαρρος συνεχίζοντας την πορεία του για αρκετά χιλιόμετρα περνάει μέσα από μία θαμνώδη περιοχή γεμάτη λυγαριές , καλάμια και διάφορα δέντρα,(αγριαχλαδιές, κορομηλιές, ροδιές κ.λ.π.) ,συνεχίζοντας  περνάει έξω από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Λυγαριάς και από εκεί σε σχεδόν ευθεία γραμμή χωρίζει την κοιλάδα και καταλήγει στον Σπερχειό ποταμό.

 Αν κάποιος σταθεί στην μέση της γέφυρας πάνω από τον χείμαρρο, έξω από τον σιδ. Σταθμό και τραβήξει μία νοητή γραμμή παράλληλα με το χείμαρρο, θα δει ότι αυτή η γραμμή τον βγάζει απέναντι στις Μεξιάτες. 

Αν τον παραπάνω χείμαρρο (Τσιλλάδις) τον συνδυάσουμε τοπωνυμικά με το Σπερχειό, που το μεσαίωνα ονομάζονταν Ελλάδα ή Ελλάδας, αποκτάει ιδιαίτερη ιστορική και γεωγραφική σημασία. 

Πρέπει όμως να αναφέρουμε και την εξής πιθανότητα. Σήμερα, όταν αναφερόμαστε στο τοπωνύμιο Τσιλάδις εννοούμε το οροπέδιο και το χείμαρρο που αναφέραμε. Όμως στο παρελθόν τα πράγματα μπορεί να μην ήταν έτσι. Ίσως, όταν οι κάτοικοι που κατοικούσαν ανατολικά ή δυτικά των χειμάρρων (Πλατάνα , Βαθύρεμα ), όταν αναφέρονταν στο τοπωνύμιο Τσιλάδις να εννοούσαν την έκταση ανάμεσα στο Βαθύρεμα και στο χείμαρρο της Πλατάνας, που λέμε σήμερα, ή τη νότια Ελλάδα γενικότερα. Με τον καιρό ίσως η ονομασία να περιορίστηκε μόνο στο συγκεκριμένο οροπέδιο και χείμαρρο. 

  

 Βαθύρεμα είναι ο μεγαλύτερος χείμαρρος της περιοχής ,σε κάποια σημεία μάλιστα θα μπορούσε κάποιος να τον χαρακτηρίσει και σαν χαράδρα. 

 Ξεκινάει από την κορυφή της Όθρυς χωρίζει την κοιλάδα και καταλήγει στο Σπερχειό ποταμό. Σήμερα αποτελεί το γεωγραφικό όριο που χωρίζει τη Λυγαριά από τη Στύρφακα. 

Απ' ότι φαίνεται, το Βαθύρεμα έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές κατά το παρελθόν σαν πέρασμα από το πέρασμα Δερβέν Φούρκα προς την κοιλάδα του Σπερχειού και αντίστροφα. 

Είναι ιδιαίτερα ευρύχωρος σαν χείμαρρος και βοηθάει στη μετακίνηση στρατευμάτων ,κοπαδιών κλπ. 

Εκτιμούμε ότι ο συγκεκριμένος χείμαρρος δεν έχει σχέση με τα παραπάνω όρια αλλά  σε κάποια ιστορική στιγμή τα όρια ανάμεσα στις δυο πόλεις μεταφέρθηκαν δυτικότερα από αυτά που καθόρισε ο ρωμαίος γεωμέτρης και ο χείμαρρος χρησιμοποιήθηκε γ' αυτόν τον σκοπό. 

Εκτιμούμαι ότι το Βαθύρεμα  χρησιμοποίησε ο ρωμαίος στρατηγός Αχίλλειος κατά την κάθοδό του το 191 π.Χ., όπως γράφει ο Τίτος Λίβιος.

 «Ο Αχίλλειος για να αποφύγει την Ξυνία (Ξενιάδα), η οποία είχε προετοιμάσει την άμυνά της προς τα δυτικά, πέρασε από το Δομοκό στην κοιλάδα του Σπερχειού μέσα από κάποιο πέρασμα παράπλευρα του Δερβέν Φούρκα, στράφηκε νότια και βγήκε στην κοιλάδα της Λυγαριάς ,αλλά, αντί να κατευθυνθεί ανατολικά προς την Λαμία και να την κυριεύσει, στράφηκε σε σχεδόν  ευθεία γραμμή προς την Υπάτη». 

Ο ίδιος συγγραφέας περιγράφοντας την κάθοδο των Ρωμαίων στην περιοχή λέει ότι πιθανόν να μην υπήρχαν ποτέ μεγάλες πόλεις αλλά μόνο οχυρά και ότι η πορεία τους ήταν σχετικά γρήγορη και εύκολη .

Πηγές: 

 Ιστορικό αρχείο του κράτους 

Ιωάννης Γ. Βορτσέλας, «Φθιώτις » 

Στην παραπάνω έρευνα ελήφθησαν υπόψη η σημερινή μορφολογία του εδάφους, τα τοπωνύμια, και η βιβλιογραφία που αναφέρεται στο κείμενο. 

Τελειώνοντας την τοποθέτηση στο «Περί ορίων μεταξύ Υπαταίων και Λαμιέων ο λόγος»  Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους : 

Δημήτριο Νάτσιο τέως διευθυντή του  ιστορικού αρχείου του κράτους. 

Το καλό μου φίλο από τον Σταυρό Γιάννη Μακρή για τη βοήθεια και τη συμπαράσταση που μου έδειξε καθ' όλη την διάρκεια της έρευνας. 

Επίσης τον παλιό μου φίλο και συμμαθητή από τη Λυγαριά Γιάννη Κουκούλη για τις πληροφορίες που μου έδωσε σχετικά με τα τοπωνύμια και τη μορφολογία του εδάφους της Λυγαριάς.

[1] Έτσι πιστεύαμε έως τώρα διότι όπως θα δούμε παρακάτω η αλήθεια είναι διαφορετική.

[2] Η αναφερόμενη πλάκα βρίσκεται σήμερα στην αρχαιολογική υπηρεσία στο κάστρο της Λαμίας.

[3] Εδώ βλέπουμε ότι λείπει ένα τμήμα από το κάτω μέρος της πλάκας που ίσως να επηρεάζει σε μεγάλο σημείο το τελικό πόρισμα του διατάγματος.

[4] Όπως θα δούμε παρακάτω από το διάταγμα περί ορίων μαθαίνουμε πλήθος ιστορικών στοιχείων για την περιοχή τα οποία αγνοούσαμε μέχρι σήμερα.

[5] Αρκετοί ερευνητές έως σήμερα έχουν ασχοληθεί με τα όρια που καθόρησε ο Ρωμαίας Ανθύπατος . Σαν Φθιώτης αλλά και σαν άνθρωπος που μεγάλωσα στην Λυγαριά θέλω να βάλω και εγώ το λιθαράκι μου.

[6] Σίγουρα εννοεί έως την δεκαετία του εξήντα  Διότι από τότε και έπειτα τα πράγματα έχουν αλλάξει πάρα πολύ.

[7] Όπως θα δούμε παρακάτω.

[8] Την πόλη Οιχαλία θα την συναντήσουμε παρακάτω διότι από την πόλη αυτή είχαν κληθεί δικαστές για να λύσουν την έριδα που είχε ξεσπάσει ανάμεσα στην πόλη Ερυθρές και στην Υπάτη.

[9] Έτσι θα τους αναφέρουμε στην υπόλοιπη έρευνα.

[10] Ίσως οι Ευρυτάνες να ήταν η Λαμιείς η να ήταν υπό την προστασία της Λαμίας. Η Λαμία εκμεταλλεύονταν την ιερότητα του χώρου και να τον χρησιμοποιούσε σαν όρια απέναντι τους γείτονες της 

[11] Είναι δε η πρώτη και  η τελευταία ιστορική αναφορά που έχουμε για αυτούς

[12] Παλιόκαστρο . Θα αναφερθούμε αναλυτικά στο επόμενο κεφάλαιο.

[13] Ανατολικά της Λυγαριάς ,κάτω από το Παλιόκαστρο και δίπλα στον δρόμο Λαμίας Λυγαριάς.

[14] Αρχαιολογικό κάστρο ανατολικά της Λυγαριάς.

[15] Με απόφαση του υπουργείου  προεδρίας υπ' αριθμόν 894528-11-63 (της διευθύνσεως υπηρεσίας Αρχαιοτήτων και αναστηλώσεως)  τα λείψανα αυτών των τειχών έχουν κηρυχτεί αρχαιολογικοί χώροι. ΤΡ. Παπαναγιώτου  ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ σελ.106.

[16] Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι η είσοδος στην οποία αναφέρεται ο Bequignon δεν είναι στη ανατολική αλλά στην δυτική πλευρά, όπως πολύ σωστά την τοποθετεί ο Τρ. Παπαναγιώτου. Παπαναγιώτου  ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΟΣ

[17] Εδώ πρέπει να επισημάνουμε την εκπληκτική ομοιότητα που παρουσιάζει το Παλιόκαστρο της Λυγαριάς με το Οβριόκαστρο της  Κερατέας . Τόσο σαν τεχνοτροπία κατασκευής όσο και σαν υψομετρικό σημείο κατασκευής. 

[18] Το παραπάνω αρχαιολογικό εύρημα δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει. 

[19] Σύμφωνα με τα στοιχεία της παρούσας έρευνας κρίνουμε αδύνατη την εκδοχή ότι η αρχή της οροθετικής γραμμής ήταν στην βόρεια πλευρά της κοιλάδας του Σπερχειού ποταμού όπως υποστηρίζουν έως τώρα διάφοροι  ερευνητές

[20] Έχουμε δεχτεί την άποψη ότι η σίδη είναι γεωγραφικός προσδιορισμός  που αναφέρονταν στην χλωρίδα της περιοχής. 

[21] Είμαι υποχρεωμένος να αναφέρω ότι έχω πλήρη άγνοια για την μορφολογία του εδάφους στη δεξιά πλευρά του Σπερχειού ποταμού. Οι αναγνώστες πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι οι  τοποθετήσεις μου δεν είναι ακριβείς.

[22] Η κόκκινη γραμμή στον δορυφορικό χάρτη που παραθέσαμε .

[23] Η κίτρινη γραμμή στον δορυφορικό χάρτη που παραθέσαμε

[24] Είναι ο λόφος που δεσπόζει στην δυτική πλευρά του χωριού Λυγαριά πάνω από το εκκλησάκι της Παναγίτσας.

[25] Η πράσινη γραμμή στον δορυφορικό χάρτη που παραθέσαμε

[26] Δυτικά της Λυγαριάς και σε ελάχιστη απόσταση από την νεοανασκαφείσα πόλη στην θέση Τρυπιολιθάρι.

[27] και κατά συνέπεια τα όρια ανάμεσα στις δυο πόλεις ξεκινούσαν από τον νότο και όχι από τον βορά.

[28] Δυτικά του χωριού Σταυρός

[29] 18 Αυγούστου 1832 με το παλαιό ημερολόγιο ή στις 30 Αυγούστου 1832 με το νέο ημερολόγιο.

[30] Άγιος Αθανάσιος