Της κ. Παναγιώτας Κονάνου ιστορικός - εθνολόγος - Από το Συνέδριο Φθιωτικής Ιστορίας 2005- Φθιώτες και άλλοι Στερεοελλαδίτες ήρωες του 1821
Η Ρούμελη αποτελεί για τους ιστορικούς σημείο αναφοράς σε συζητήσεις που αφορούν την ελληνική επανάσταση καθώς αυτή είναι που οδηγούσε τους έλληνες στα χνάρια της εθνικής και γόνιμης οδού. Οι πρόγονοί μας μας κληροδότησαν πέρα από δόξα, τιμή και περηφάνια, μνημεία θριάμβου στο Χάνι της Γραβιάς, στην Αλαμάνα, στην Αράχωβα, στο Μεσολόγγι και στον Σπερχειό.
Για πρώτη φορά η ύλη δε φτάνει να ξεπεράσει σε αξία τα κεφάλαια της ανθρωπιάς. Σφιχτά αγκαλιασμένοι οι ιεροί αγωνιστές της εθνεγερσίας του 1821 έδωσαν τιτάνιους αγώνες για την τιμή και την ανεξαρτησία της Ελλάδας, την κοινωνικοπολιτική απελευθέρωση του χιλιοβασανισμένου λαού της που κώλυε ο ακατάλληλος ταγός τους.
Η εθνική μνήμη όλων μας συντηρείται λόγω της ύπαρξης της ιστορίας καθώς μέσω αυτής αποκτούμε εθνική συνείδηση και ευθύνη. Η ανθρωπότητα θαύμασε το μεγαλείο της ψυχής των ελλήνων ηρώων και εμείς ως Φθιώτες το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναφερθούμε σε μερικές από αυτές τις προσωπικότητες του τόπου μας και ολόκληρης της Στερεάς Ελλάδας, που ίσως στο ευρύτερο κοινό να μην είναι τόσο γνωστοί όσο κάποιοι οπλαρχηγοί όπως ο Δυοβουνιώτης, ο Διάκος, ο Γκούρας, ο Πανουργίας και ο Ανδρούτσος. Επειδή όμως ο χρόνος μας περιορίζει, επέλεξα να αναφερθώ στους αγωνιστές που υπήρξαν τα πρωτοπαλίκαρα των γνωστότερων οπλαρχηγών όπως οι προαναφερθέντες. Οι κάτωθι αγωνιστές μαθήτευσαν δίπλα στους δασκάλους της τέχνης του πολέμου και έμαθαν πως μόνο η ισχύς εν τη ενώσει θα έφερνε την ελευθερία στην Ελλάδα.
Έτσι λοιπόν λόγω της κοινής μας καταγωγής θα αρχίσω με τον Νικόλαο Τερτίπη και αναφανδόν ως Μπεκιώτισσα θα του πλέξω το εγκώμιο για τα ανδραγαθήματά του στο έπος της θυσίας.
Ο Τερτίπης Νικόλαος ήταν αγωνιστής από το χωριό Μπεκή (Σταυρός). Έλαβε μέρος στην επανάσταση από την αρχή ως το τέλος. Αγωνίστηκε στα σώματα διαφόρων οπλαρχηγών, όπως του Μαυροβουνιώτη 1824-1826 και του Γεωργίου Σκουρτανιώτη και Ιωάννη Κλίμακα 1826-1828. Στις 28 Μαρτίου το 1832 πήρε το βαθμό του εικοσιπένταρχου. Η επιτροπή εκδουλεύσεων όμως τον κατάταξε απλό στρατιώτη. Φαίνεται πως πέθανε πριν το 1859 γιατί το χρόνο αυτό αναφέρεται σε συμβόλαιο, Αικατερίνη χήρα Νικολάου Τερτίπη.
Ο Ζητουνιάτης Ιωάννης ήταν αγωνιστής από τη Λαμία και εργαζόταν ως έμπορος στη Λιβαδειά κατά την προεπαναστατική περίοδο. Όταν άρχισε ο Αγώνας ακολούθησε τον Διάκο και τον Ανδρούτσο, αργότερα δε και άλλους καπεταναίους ως μπουλουξής. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες μέχρι το τέλος. Μετά την επανάσταση από την επιτροπή εκδουλεύσεων κατατάχτηκε στους αξιωματικούς Ε΄ τάξεως. Ο Δρακάς Νικόλαος ήταν ένας ακόμη αγωνιστής από τη Λαμία και σκοτώθηκε στη μάχη του Ανάλατου το 1827.
Ένας ακόμη αγωνιστής του 1821 ήταν και ο Σωτήριος Δρίτσας γιος του παπαθανάση Δρίτσα και πατέρας του Ιωάννη Δρίτσα από την Λαμία, εγκατεστημένος στην Αθήνα. Σκοτώθηκε το 1826 πολεμώντας κατά του Μουχτάρμπεη Κιαφαζέζη. Ο Ζουλούμης Αναγνώστης καταγόταν από την Υπάτη και υπηρέτησε ως καπετάνιος στο σώμα του Μήτσου Κοντογιάννη και έλαβε χώρα σε πολλές μάχες. Πολέμησε επίσης και στο πολιορκημένο Μεσολλόγγι. Σκοτώθηκε μετά την έξοδο στη Ναυπακτία από Τούρκους καβαλλαραίους του Καφαζέζη που πήγαιναν για την Ανατολική Ελλάδα.
Ο Θάνος Γεώργιος ήταν αγωνιστής από την Υπάτη και πήρε μέρος στον αγώνα υπό τον Αθανάσιο Διάκο και ύστερα με άλλους καπεταναίους. Στα Βασιλικά πληγώθηκε σοβαρά. Χρημάτισε κατοπινά γραμματικός του Μήτσου Κοντογιάννη και Νάσου Φωτομάρα. Η επιτροπή εκδουλεύσεων τον κατέταξε στους αξιωματικούς. Πέθανε δημόσιος υπάλληλος το 1845. Ο γιος του Δημήτριος που ονομάστηκε Θανόπουλος πολέμησε και αυτός καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα.
Ο Ζαχαράκης καταγόταν από την Αταλάντη και έδρασε τον καιρό του Αλή πασά. Υπηρετούσε στα σώματα του Αλή όταν ήταν δερβεντζής της Ρούμελης αλλά του έφυγε. Τον πρόδωσε ένας παπάς και τον συνέλαβαν οι άνθρωποι του Αλή και τον πήγανε στα Γιάννενα. Ο τύραννος όμως του έδωσε χάρη με την ελπίδα ότι θα καθίσει ήσυχα. Επιστρέφοντας όμως ο Ζαχαράκης στον τόπο του, σκότωσε τον παπά και την οικογένειά του. Έστειλε ο Αλή τον Γιουσούφ Αράπη εναντίον του αλλά επειδή δεν κατάφερε τίποτα έστειλε τον Μπεκήρ Τζογαδούρ και αυτός σούβλισε τον Ζαχαράκη.
Ο Ζήσης Αθανάσιος ήταν ένας αγωνιστής από την Λοκρίδα. Πήρε μέρος στην επανάσταση, από την αρχή ως το τέλος, ακολουθώντας τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ύστερα το Γκούρα και τον Καραϊσκάκη. Σκοτώθηκε αργότερα σε μία συμπλοκή κατά την πολυαρχία.
Ο Ζώτος Αναστάσιος αγωνιστής από το χωρίο Ξυλίκοι Λοκρίδας. Ακολουθούσε προεπαναστατικά τον Ανδρούτσο και όταν κηρύχτηκε η επανάσταση, τον Γκούρα και τους άλλους καπεταναίους. Πολέμησε από την αρχή μέχρι το τέλος του αγώνα και πήρε μέρος στις πιο πολλές μάχες της Ανατολικής Ελλάδας.
Ο Διδασκάλου Αναγνώστης ήταν αγωνιστής από το Καρπενήσι. Παρά την προχωρημένη του ηλικία, πήρε μέρος στην επανάσταση σχηματίζοντας με τα δικά του έξοδα μικρό σώμα στρατιωτών. Τραυματίστηκε σε μία συμπλοκή που έγινε κοντά στον Προυσσό και σε ένα μήνα πέθανε από το τραύμα στο Αιτωλικό. Ο Αναγνώστης άφησε πίσω του άξιους συνεχιστές του έργου του, τους γιους του Γεώργιο και Παναγιώτη, στους οποίους κληροδότησε την ανδρεία και την αγωνιστικότητα.
Ο Κωνσταντίνος Βελής γεννήθηκε στο Κεράσοβο Ευρυτανίας το 1770 και το πραγματικό του όνομα ήταν Στεργιόπουλος. Υπήρξε ονομαστός αρματολός του τόπου. Στη αρχή θήτευσε στην αυλή του Αλή πασά στα Γιάννενα και διορίστηκε από τον Χουρσίτ βοεβόδας στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία και στις 10 του Μάη το 1821 μαζί με τον Κώστα Στουρνάρα κήρυξε την επανάσταση στο Κεράσοβο. Αρνήθηκε να αποκαλύψει τα μυστικά του αγώνα και πέθανε πάνω στα βασανιστήρια το 1821. Ο γιος του Γεώργιος, μεγαλέμπορος στην Άρτα παράτησε την περιουσία του και διαδέχτηκε τον πατέρα του στον αγώνα κατά των Τούρκων.
Οι Γιολδασαίοι ήταν οικογένεια διαπρεπών αγωνιστών από το Καρπενήσι που διακρίθηκαν ως αρματολοί και οπλαρχηγοί. Σπουδαιότεροι ήταν : ο Γιαννάκης Γιολδάσης που με τα στρατιωτικά του τμήματα πήρε μέρος σε πολλές μάχες στη Ρούμελη κι εξόντωσε τον Αλβανό ληστή Σελήμ Μπεκιάρη. Πολύ γνωστός ακόμα ήταν ο Ζαχαρίας Γιολδάσης που ήταν επικεφαλής Ευρυτάνων και αγωνίστηκε κάτω από τις διαταγές του Καραϊσκάκη, του Τζαβέλα και του Ράγκου.
Mία πολύ σημαντική οικογένεια που πρόσφερε στην ανάπτυξη της πνευματικής ιστορίας από την προεπαναστατική περίοδο ως την λήξη της επανάστασης ήταν η οικογένεια των Αινιάνων. Γεννήτορας και πρόδρομος αυτής υπήρξε ο Ζαχαρίας Αινιάν. Τα βήματά του θα ακολουθήσουν οι γιοι του Γεώργιος, Χριστόδουλος και Δημήτριος. Το πνευματικό τους έργο υπήρξε αρωγός για να εξελιχθούν ως προσωπικότητες οι Έλληνες του μεταπελευθερωτικού κράτους. Το αρχικό όνομα του Ζαχαρία Αινιάν ήταν Αναγνώστης ή Αναγνώστης Οικονόμου και αυτό ίσως προκύπτει από το ιερατικό του αξίωμα. Γεννήθηκε στο 1760 στο Μαυρίλο Τυμφρηστού και ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Μεγάλη του Γένους Σχολή στην Κωνσταντινούπολη. Εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Υπάτη όπου και πέθανε το 1857 σε ηλικία 97 ετών.
Ο Κοντοσόπουλος Αντώνης ή Γεράντωνος γεννήθηκε στην Αρτονίδα Δωρίδας. Ήταν ξάδερφος και πρωτοπαλίκαρο του Διάκου, ο οποίος τον έστειλε να ξεσηκώσει τη Λοκρίδα. Πολέμησε στο Χάνι της Γραβιάς στο Πατρατζίκι, ανδραγάθησε στα Βασιλικά όπου και λαβώθηκε. Διακρίθηκε στα Σάλωνα, στην Νευρόπολη και στις εκστρατείες του Καραϊσκάκη. Έφτασε στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη και πέθανε στα Σάλωνα το 1867.
Ο Θεοχαρόπουλος Αθανάσιος 1 ήταν από τη Λιβαδειά. Ακολούθησε τον Νικηταρά τα πρώτα χρόνια και πήρε μέρος σε πολλές μάχες. Αργότερα στην Πελοπόννησο προσχώρησε στους κυβερνητικούς και πήρε μέρος στην καταδίωξη των ανταρτών. Σκοτώθηκε πολεμώντας κατά των Αραπάδων, το 1825 στο Ναυαρίνο.
Ο Θεοδώρου Ανδρέας ήταν από τη Θήβα. Γεννήθηκε το 1800 και ακολούθησε το 1821 τον Ζαχαρίτσα και αργότερα άλλους αρχηγούς. Το 1825 κατατάχτηκε στο ταχτικό του Φαβιέρου. Το 1826 έγινε υπολοχαγός και το 1827 λοχαγός. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες, στο Χαϊδάρι, στην Κάρυστο, ανέβηκε στην Ακρόπολη και πήγε στην Χίο. Μετά την επανάσταση από την Επιτροπή Εκδουλεύσεων κατατάχτηκε στους ταγματάρχες. Πέθανε το 1847 στην Πάτρα.
Ο Δήμας Ιωάννης ήταν αγωνιστής από την Αθήνα. Υπηρέτησε στον Ανδρούτσο και αργότερα κλείστηκε στην πολιορκημένη Ακρόπολη με τον Γκούρα. Βγαίνοντας από το κάστρο με αποστολή προς τον Καραϊσκάκη πιάστηκε από τους εχθρούς και αφού βασανίστηκε ανελέητα, τον κρέμασαν τελικά έξω από τον Άγιο Δημήτριο τον Λουμπαρδιάρη για να τον βλέπουν οι πολιορκημένοι Έλληνες.
Ο Δημητράντος ή Γιαννέλος (Δημήτριος Ιωαννίδης) ήταν αγωνιστής από το Αγρίνιο. Πολέμησε στη δυτική Ελλάδα και επανειλημμένα πληγώθηκε. Στον εμφύλιο πόλεμο κατέβηκε στην Πελοπόννησο και πήρε μέρος στην καταδίωξη των «ανταρτών»2. Ύστερα γύρισε στο Μεσολόγγι και πήρε μέρος στην έξοδο. Σκοτώθηκε το 1828 στην προσπάθεια που έγινε για την ανακατάληψη του Μεσολογγίου.
Ο Γιαννάκης Σουλτάνης ήταν ένας Ρουμελιώτης οπλαρχηγός που καταγόταν από την Αιτωλοακαρνανία και έδρασε κυρίως στη Στερεά Ελλάδα. Μπήκε στον Αγώνα από τους πρώτους και έδωσε τη ζωή του πολεμώντας με απαράμιλλο εγωισμό. Αδερφό τον αποκαλούσε ο Καραϊσκάκης σε γράμμα που έστειλε από το στρατόπεδο της Αράχωβας προς τους προκρίτους των Σπετσών3. Στο Μεσολόγγι το 1825 είχε διοριστεί πολιτάρχης (αξίωμα αντίστοιχο προς εκείνο του αστυνόμου), είχε διακριθεί στις μάχες της δεύτερης πολιορκίας και είχε τραυματιστεί στις 17 Φεβρουαρίου 1826. Όταν οι Σουλιώτες έθεσαν θέμα αρχηγίας και πρότειναν να συσταθεί μία τριμελής επιτροπή για την εκστρατεία της Ρούμελης, τότε ο Σουλτάνης έσκισε το χαρτί με τα ονόματα της επιτροπής που του έδωσαν να υπογράψει, φανερώνοντας αυτόν τον υπέροχο χαρακτήρα του παλικαριού που φώλιαζε μέσα του. Σκοτώθηκε όμως στη μάχη της Αράχωβας το Νοέμβριο του 1826 και ολόκληρο το στράτευμα έκλαψε τον άξιο αγωνιστή.
Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω πως τελικά η ελληνική ψυχή ήταν αυτή που νίκησε τον τερατώδη αριθμό του αντιπάλου. Ήταν χρέος μας λοιπόν να εξετάσουμε με αντικειμενικότητα τον τρόπο δράσης τους και να δούμε πόσο επηρέαζε η προσωπικότητά τους και η ζωή τους γενικότερα τον τρόπο με τον οποίο συνέδραμαν στην επανάσταση. Ποτέ τόσοι λίγοι άνθρωποι όπως οι Έλληνες δεν κατάφεραν τόσα πολλά.
1: Αραπάδες έλεγαν οι Έλληνες κατά την επανάσταση τους Αιγύπτιους που ήρθαν με το Μπραϊμη και προξένησαν μεγάλες καταστροφές στην επαναστατημένη Ελλάδα. Το « Αραπάδες» είναι παραφθορά του ονόματος Άραβες που δηλώνει τη φυλετική καταγωγή των Αιγυπτίων και πολλών άλλων λαών της Β. Αφρικής και της Ασίας. Υβριστικά οι Έλληνες τους έλεγαν και στραβαραπάδες.
2: Αντάρτες κατά την ελληνική επανάσταση ονομάστηκαν κυρίως ο Κολοκοτρώνης, ο Νικηταράς και άλλοι, από την κυβέρνηση Κουντουριώτη το 1824 και 1825 επειδή δεν την αναγνώριζαν ως νόμιμη κυβέρνηση, καθώς και δεν ήταν. Με τις εγγλέζικες λίρες όμως του δανείου νίκησε τους αντιπάλους της «αντάρτες» που δεν είχαν ούτε λίρες, ούτε όρεξη να χύνουν αδερφικό αίμα, κι έτσι νομιμοποιήθηκε η Κουντουριώτικη φατριά και οι αντάρτες είτε κλείστηκαν στη φυλακή, στην Ύδρα, είτε αυτοεξορίστηκαν.
3: «Εις τα γράμματα τα οποία μου εγράφετε δεν σας αποκρίθηκα, αφού επολεμούσα- μεν 22 ημέρας εις Δόμβραιναν και εσκοτώσαμεν αρκετούς εχθρούς, εσκοτώθη δε και ο αδελφός μας Γιαννάκης Σουλτάνης» (Δίον Κόκκινου Η Ελληνική Επανάσταση τ. 5ος. σελ. 544. 6η έκδοση «ΜΕΛΙΣΣΑ»). Αυθεντικές πληροφορίες για τη δράση του ήρωα αντλούμε από τη Γενική Εφημερί- δα της Ελλάδος «Ο αείμνηστος ούτος ήρως. γέννημα της κατά την Ακαρνανίαν επαρ- χίας Βονίτσης. ελάμπρυνε την πατρίδα δι’ ανδραγαθιών Επολέμησεν κατ’ αρχάς γενναίως εις την μερκήν του πατρίδα Βόνιτσαν μετά του στρατηγού Τζόγκα και εις μίαν κρίσιμον μάχην προχωρήσας ο Σουλτάνης κατά των εχθρών, υπό του συνήθους εις αυτόν ανενδότου ενθουσιασμού φερόμενος, ευρέθη περι- κυκλωμένος, μετά του αδελφού του, παρά των εχθρικών ιππέων εις πεδιάδα, και κατέφυγον εις εν δένδρον δια να προφυλαχθώσιν. Φονεύει τρεις ο Σουλτάνης και διασώζονται και οι δύο αδελφοί... »
Δεν έδειξαν ολιγωτέραν ανδρείαν και εις μίαν πλησίον του Αχελώου μάχην, ότε έλαβε βαρείαν πληγήν εις την χείρα και υπεχρεώθη να μείνη πολύν καιρόν αργός Αλλά ιατρεύθη, τέλος, η χειρ εκείνη, ήτις έμελλε να στείλη πολλούς εχθρούς εις τον Αδην, και μετά πολλάς άλλος μάχας εισήλθεν ο Σουλτάνης και εις Μεσολόγγιον» (Γενική Εφημερίς της Ελλάδος. 27 Νοεμβρίου 1826)