Νήσος Τήνος: Εκεί όπου και ο άνεμος είναι ευλογία!
Του Δημήτρη Β. Καρέλη
Αν κάτι δεν το βιώσεις ο ίδιος δεν μπορείς να το αποτυπώσεις στο χαρτί, στον καμβά, ακόμη και μέσα στην ψυχή και το μυαλό σου. Στην περίπτωσή μας, μιλώ για την γαλήνια ευλογία και την ιερή κατάνυξη που νιώθει ο πιστός χριστιανός που έχει την τύχει να αξιωθεί σε μια επίσκεψη στο ιερό νησί της Τήνου και το ναό της Παναγίας Ευαγγελίστριας, με την ομώνυμη θαυματουργό εικόνα.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η νήσος Τήνος είναι το τέταρτο σε μέγεθος νησί των Κυκλάδων μετά τη Νάξο, την Άνδρο και την Πάρο. Το ψηλότερο βουνό του νησιού με 726 μ. ύψος είναι ο Τσικνιάς, που βρίσκεται στα ανατολικά, και το κεντρικό τμήμα δεσπόζει ο απόκρημνος βράχος του Εξώμβουργου (ή Ξώμπουργο) με 641 μ. ύψος με την Αρχαία και Ενετική πόλη.
Η Τήνος πήρε τ’ όνομά της από το βασιλιά Τήνο, τον Ίωνα πρώτο οικιστή του νησιού ή κατά την τοπική παράδοση από την πριγκίπισσα Τήνο.
Η νήσος Τήνος, που κατοικείται από τη νεολιθική και πρωτοκυκλαδική εποχή, υπήρξε υπό την κυριαρχία των Ερετριέων, την κηδεμονία των Αθηναίων, του Μιλήσιου Τύραννου Αρισταγόρα και των Περσών, πέρασε στο Βασίλειο των Μακεδόνων κι αργότερα υπάχθηκε στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας. Την εποχή του Βυζαντίου υποφέρει από τις συνεχείς επιδρομές των πειρατών, ασθένειες και επιδημίες, παρακμάζει, και το νησί βρίσκεται στην κυριαρχία των Ενετών, το 1204.
Ήταν το τελευταίο νησί που έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1715. Η Τήνος πέρασε για λίγο στη Ρωσική κατοχή (1770-1774). Πήρε ενεργό μέρος στην Επανάσταση του 1821 και οι Τηνιοί πρόσφεραν πολλά στον απελευθερωτικό αγώνα τόσο στη ξηρά όσο και στη θάλασσα. Σύμφωνα με κάποιο θρύλο από την Τήνο πέρασε και ο Ναπολέων Βοναπάρτης.
Η εύρεση της εικόνας της Παναγίας στις 30 Ιανουαρίου του 1823 στη νήσο Τήνο, προκαλεί εθνική συγκίνηση, ερμηνεύεται ως ιερό μήνυμα για το δίκαιο του αγώνα και το νησί επισκέφτηκαν για αυτό το λόγο οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς, Κανάρης και Μακρυγιάννης, για να προσκυνήσουν. Κατά τη θρησκευτική παράδοση η εικόνα βρέθηκε μετά από σχετικά οράματα της μοναχής Αγίας Πελαγίας. Η θαυματουργή εικόνα της Μεγαλόχαρης, που απεικονίζει τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, µε τον αρχάγγελο να προσφέρει τον κρίνο αριστερά και την Παναγία γονατιστή σε στάση ευλάβειας και δέους δεξιά, βρίσκεται στα αριστερά της εισόδου του Ναού, τοποθετημένη σε περίτεχνο μαρμάρινο προσκυνητάρι. Η ιερή και θαυματουργή εικόνα Της φαντάζει μεγαλόπρεπη, καθώς είναι καλυμμένη από αμέτρητα αφιερώματα πιστών. Η εικόνα έχει «τραυματιστεί» κατά το παρελθόν από την αξίνα του εργάτη κατά την ανασκαφή, αλλά και κάποια πυρκαγιά. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η εικόνα της Μεγαλόχαρης της Τήνου φιλοτεχνήθηκε από τον Ευαγγελιστή Λουκά, ενώ άλλοι πιστεύουν πως είναι μεταγενέστερη, πάντως επισήμως χρονολογείται από τον 7ο μ.Χ. αιώνα. Η εικόνα της Μεγαλόχαρης εκπέμπει μια επιβλητική ιερή αύρα, πέρα και πάνω από δοξασίες και θρησκοληψίες, κάτι που ο αληθινά πιστός χριστιανός αντιλαμβάνεται από την πρώτη του ακόμα προσέγγιση στο χώρο. Αναφέρονται αναρίθμητα θαύματα, με την Αγιότητά Της να παρεμβαίνει και να απαλύνει τον πόνο των πασχόντων συνανθρώπων μας.
Ο μεγαλοπρεπής ναός της Παναγιάς της Τήνου, επιβλητικό οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, τρίκλητη βασιλική με διευρυμένο και υπερυψωμένο το μεσαίο κλίτος, που χωρίζεται από τα δυο πλαϊνά µε κιονοστοιχίες, κτίστηκε στο σημείο όπου βρέθηκε εικόνα Της. Για την οικοδόμηση της εκκλησίας, απαιτήθηκαν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων, οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρθηκαν από τον αρχαιολογικό χώρο της γειτονικής Δήλου. Σημαντική ήταν η συνδρομή, σε χρήματα και προσωπική εργασία, τόσο του Τηνιακού λαού, όσο και χριστιανών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στην πρώτη στοά του Ναού της Ζωοδόχου πηγής, που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον Ναό της Ευαγγελίστριας, είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το αγίασμα και είναι ο ακριβής χώρος στον οποίο βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας.
Μέχρι το 1922, Μικρασιάτες Έλληνες κατέφθαναν στην Τήνο με ατμόπλοια και ιστιοφόρα. Η προσέλευση χιλιάδων πιστών επισκεπτών από την Ελλάδα και τη Κύπρο, για παρηγοριά και ελπίδα, αυξήθηκε σημαντικά τα επόμενα χρόνια. Αρκετές χιλιάδες κόσμου εξακολουθούν να επισκέπτονται και στις μέρες μας, για να λάβουν την Ευλογία της Μεγαλόχαρης, όλες τις εποχές του χρόνου.
Κάθε χρόνο, στις 30 Ιανουαρίου γιορτάζεται η εύρεση της θαυματουργής εικόνας του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, με σειρά λατρευτικών εκδηλώσεων, που κλείνουν με το έθιμο της λαμπαδηφορίας (φαναράκια).
Στις 23 Ιουλίου κάθε χρόνο, ημέρα που σύμφωνα με την παράδοση το 1822, η Οσία Πελαγία, είδε μέσα στο κελί της την Παναγία, η Εικόνα μεταφέρεται από το Ναό της Μεγαλόχαρης στη Χώρα της Τήνου, στο μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι, εκεί που μόναζε ως μοναχή η Πελαγία, όπου παραμένει ολόκληρη την μέρα. Ο ανηφορικός πλακόστρωτος δρόμος προς την Παναγιά ξεκινά από το λιμάνι και στη δεξιά του πλευρά έχει τοποθετηθεί τάπητας για τους προσκυνητές που εκπληρώνουν το τάμα τους και ανεβαίνουν στα γόνατα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας συναντάς ανθρώπους σκυμμένους, με πληγωμένα γόνατα αλλά με αστείρευτο πείσμα και δυνατή πίστη, πεσμένους στα τέσσερα, να προχωρούν ακάθεκτη με σύντομες στάσεις και μ’ ένα σκοπό: να μπουν γονατιστοί στο Ναό της Παναγίας της Τήνου.
Η μεγαλύτερη γιορτή της Τήνου είναι η γιορτή της Παναγίας το ∆εκαπενταύγουστο. Την παραμονή της γιορτής το νησί στολίζεται εορταστικά και πλήθος πιστών συρρέουν. Χιλιάδες προσκυνητές με σεβασμό και ελπίδα, θα φέρουν ένα τάμα, θα σταθούν στην ουρά για να προσκυνήσουν τη Θαυματουργή εικόνα, αναζητώντας παρηγοριά, δύναμη και στήριξη από τη Παναγία. Ανήμερα γίνεται Αρχιερατική Λειτουργία στον Ναό της Μεγαλόχαρης. Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας ο εκπρόσωπος της κυβέρνηση, ο αρχηγός του Ναυτικού και οι άλλοι επίσημοι επιβαίνουν σε τορπιλάκατο του Πολεμικού Ναυτικού και ρίχνουν στεφάνια, έξω από το λιμάνι, στο σημείο που τορπιλίστηκε το «Έλλη» στις 15 Αυγούστου 1940.
Από το ιερό νησί της Τήνου κατάγεται και ο Μητροπολίτης Φθιώτιδος Νικόλαος Πρωτοπαπάς, γεννημένος το 1948 στην Πλατιά της Τήνου. Εξελέγη Μητροπολίτης Φθιώτιδος από την Ιεραρχία τον Οκτώβριο του 1996.
Το Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου (ΠΙΙΕΤ) είναι ευαγές ίδρυμα με περιουσία που προέρχεται κυρίως από τα αφιερώματα των πιστών στο ναό της Παναγίας της Τήνου. Συστάθηκε τον Ιανουάριο του 1825 με τη δημοσίευση της Διαθήκης των Κτητόρων και Ιδρυτών του Προσκυνήματος και παράγει σημαντικότατο έργο με φιλανθρωπική δραστηριότητα, έντονη θρησκευτική κοινωνική δράση και πολιτιστική προσφορά.
Από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας οι κτήτορες συνέστησαν αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα από την Τήνο και την Δήλο. Έκθεση εικόνων λειτουργεί από το 1956, με παλαιές εικόνες που συγκέντρωσε το ίδρυμα από τους ενοριακούς ναούς της Τήνου. Το πλούσιο σκευοφυλάκιο του Ιδρύματος περιλαμβάνει μέρος μόνο των αφιερωμάτων, κυρίως έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας και χρυσοκεντητικής, εκτεθειμένα σε κομψές προθήκες. Η πινακοθήκη του ναού συγκροτήθηκε το 1961 από δωρεά προς το ίδρυμα και περιλαμβάνει πολλά και σημαντικά έργα Ελλήνων και ξένων ζωγράφων. Το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών περιλαμβάνει έργα γλυπτικής και ζωγραφικής Τηνίων και ιδρύθηκε το 1930. Ξεχωριστή έκθεση είναι αυτή του καθηγητή του Πολυτεχνείου και ακαδημαϊκού Αντωνίου Σώχου στο ομώνυμο μουσείο. Από το νησί της Τήνου κατάγονται εξαίρετοι καλλιτέχνες, ζωγράφοι, γλύπτες κλπ, όπως οι Ν. Λύτρας, Ν. Γύζης, Γ. Χαλεπάς, αδερφοί Φυτάλη, Γ. Βιτάλης, Δ. Φιλιππότης και Λ. Σώχος. Στο Μαυσωλείο Έλλης βρίσκονται τα οστά των πρώτων θυμάτων του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα, των μελών του πληρώματος του καταδρομικού Έλλη, που τορπιλίστηκε το 1940 στο λιμάνι της Τήνου. Ο τορπιλισμός του ελαφρού καταδρομικού «Έλλη» από το ιταλικό υποβρύχιο Delfino και ενώ ήταν αγκυροβολημένο έξω από τον λιμένα της Τήνου, όπου και συμμετείχε στις εκδηλώσεις του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, ήταν ένα γεγονός που προκάλεσε συγκίνηση, αλλά και αγανάκτηση, το Δεκαπενταύγουστο του 1940.
Σήμερα το νησί της Τήνου, η Χώρα και τα χωριά της, εξακολουθεί να είναι πόλος έλξης για χιλιάδες Έλληνες και ξένους προσκυνητές αλλά και παραθεριστές κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
Η Τήνος εκτός από τη Χάρη της Μεγαλόχαρης, έχει και κάποιες από τις πιο όμορφες παραλίες του Αιγαίου: Τα Κιόνια είναι η πλησιέστερη, 3 μόλις χιλιόμετρα από την πόλη, η παραλία Πόρτο, ο Αη Σώστης και το Σκιλαντάρι, δύο παραλίες με άμμο που η μία είναι συνέχεια της άλλης, ο κόλπος-λιμάνι του Πάνορμου, η μεγάλη παραλία (με άμμο και με βότσαλο) του Αη Φωκά ο Αη Πέτρος, μια πολύ ήρεμη παραλία, ο Όρμος Γιαννάκη (ή Καλύβια), ο Όρμος Ιστερνίων. Στο πιο ακραίο βορειοανατολικό άκρο του νησιού, πολύ πέρα από την Κολυμπήθρα, θα βρείτε την ενδιαφέρουσα και ασυνήθιστη παραλία της Λιβάδας. Πιο κάτω από τη Λιβάδα, δύο παραλίες, την παραλία του Αη Πέτρου-Αη Δημήτρη και τη Σάντα Μαργκαρίτα. Η επόμενη παραλία είναι η Λυχναφτιά. Η τελευταία παραλία που θα αναφέρουμε είναι η όμορφη Παχιά Άμμος.
Ένα από τα πλέον αξιοπρόσεκτα στο νησί είναι οι περιστεριώνες της, πραγματικά κτιστά λιθοκεντήματα, που στέκουν αγέρωχοι πολλούς αιώνες τώρα στους κάμπους της Τήνου. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της Τήνου, είναι οι ξερολιθιές που θα τις συναντήσετε στην Τήνο είτε περπατάτε αμέριμνοι σ΄ ένα καλντερίμι κάποιου από τα πανέμορφα παραδοσιακά χωριά της είτε περιδιαβαίνετε την πλούσια σε εικόνες ενδοχώρα της, ένας τρόπος να δημιουργήσουν και να καλλιεργήσουν οι Τηνιακοί τα περιβόλια τους και τα χωράφια τους όσο και να εξοικονομήσουν το πολύτιμο νερό. Η Τήνος αποτελεί ακόμη χωρίς καμία υπερβολή ένα τεράστιο υπαίθριο μουσείο μαρμαρογλυπτικής καθώς ο επισκέπτης μπορεί πανεύκολα να θαυμάσει αριστουργήματα της Τέχνης αυτής σε όποιο μέρος κι αν βρεθεί: από φεγγίτες και υπέρθυρα σπιτιών, σε οικόσημα αρχοντόσπιτων μέχρι τέμπλα εκκλησιών, καμπαναριά, κοιμητήρια, φρούρια, κρήνες κλπ, κυρίως στα στενά σοκάκια της Χώρας. Οι ανεμόμυλοι, που βρίσκονται διάσπαρτοι στους ανεμοδαρμένους λόφους της Τήνου, ξεκίνησαν να χτίζονται στο νησί την εποχή της Ενετοκρατίας. Με το έξοχο όνομα Βωλάξ, που θυμίζει μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας, θα συναντήσετε στην Τήνο ένα από τα πιο αξιοπερίεργα τοπία σε ολόκληρη την Ελλάδα. Ένα μικρό οροπέδιο στη μέση της Τήνου και οι τριγύρω του πλαγιές, είναι διάσπαρτο από στρογγυλές πέτρες και βράχια. Ένα γεωλογικό αξιοπεριέργο φαινόμενο.
Στο νησί και σε άγονες τοποθεσίες, αναπτύσσονται αυτοφυή θαμνώδη φυτά όπως κάπαρη, μανιτάρια, αλιφόνοι, δίκταμο, θυμάρι, άγριες αγκινάρες, ρίγανη, φραγκόσυκα, φασκόμηλο, χαμομήλι και όλων των ειδών τα αφεψήματα.
Γνήσια και αγνά περιζήτητα παραδοσιακά προϊόντα παρασκευάζονται εδώ, όπως η λούζα, το λουκάνικο, το σκορδάτο, το χοιρομέρι είναι ονομαστά για τη γευστικότητά τους. Πασίγνωστα, εξάλλου είναι το εύγευστο τηνιακό γάλα, η γραβιέρα Τήνου, η κοπανιστή, το τυράκι το στρογγυλό, το πέτρωμα (τυρί ανάλατο), το ανθότυρο, το μαλαθούνι, που παράγονται σε ένα σύγχρονο συνεταιριστικό τυροκομείο. Ο επισκέπτης θα βρει ακόμη εδώ ντόπιο θυμαρίσιο μέλι, λιαστές ντομάτες, χλωρά και ξερά σύκα, το άριστης ποιότητας ροζακί σταφύλι, να δοκιμάσει μουσταλευριά από γλυκύτατο ντόπιο μούστο. Ο επισκέπτης θα πρέπει επίσης να γευτεί τηνιακό κρασί και κυρίως ντόπια ρακί.
Οι γαστρονομικές σας επιλογές είναι πάρα πολλές καθώς η τηνιακή κουζίνα έχει παράδοση και ιστορία. Η γεύση και η ποιότητα είναι τα δύο χαρακτηριστικά της. Φρέσκο ψάρι, το περίφημο τηνιακό μοσχαρίσιο κρέας και ντόπια γεωργικά προϊόντα αποτελούν τη βάση της τηνιακής κουζίνα. Το νησί είναι σήμερα μία γαστρονομική πρόκληση που σας προκαλεί να την αποδεχτείτε.
Οι επιλογές ανεξάντλητες από τη Χώρα της Τήνου, ως τα γραφικά ψαροχώρια, τα παραδοσιακά χωριά αλλά και στις σύγχρονες οργανωμένες παραλίες, όπου μπορείτε να απολαύσετε προσεγμένο φαγητό σε προσιτές για όλα τα βαλάντια τιμές. Εμείς πάντως, στη Χώρα και στα γραφικά σοκάκια της, κυρίως στα εξαιρετικά μεζεδοπωλεία «Ζεύκι» και «Μαλαματένια», γευτήκαμε θαυμάσια πικάντικα οινομαγειρέματα και καλό κρασί, αλλά και τη ντόπια μπύρα «Νήσος» που παράγεται στη Βάγια της Τήνου. Οφείλουμε επίσης ένα ευχαριστώ για την εξαιρετική περιποίηση στο ξενοδοχείο «Ποσειδώνιο» στο παλιό λιμάνι της Χώρας.
Μετά τη περιπλάνηση στη Χώρα της Τήνου απαιτείται ένας περίπατος στον παλιό δρόμο που οδηγεί από το λιμάνι στο ναό της Παναγίας. Πολυάριθμα μαγαζιά με απλωμένες τις πραμάτειες τους θυμίζουν παλιές αγορές του Καΐρου και της Πόλης. Εδώ θα βρείτε κάθε είδους ενθύμιο της Τήνου, λαμπάδες και τάματα, μπουκαλάκια για αγίασμα κι οτιδήποτε άλλο χρειάζεστε αμέσως μετά την άφιξη και λίγο πριν την αναχώρησή σας.
Ο χειμώνας στο νησί της Τήνου είναι ήπιος και το καλοκαίρι δροσερό, με συνεχείς ανέμους, βοριάδες και νοτιάδες που δυσκολεύουν την προσέγγιση στο κεντρικό λιμάνι του νησιού, κατά την περίοδο των μελτεμιών. Σύμφωνα με τον μύθο δύο πτερωτοί Βορεάδες γιοι του θεού των βόρειων ανέμων Βορέα, ο Ζήτις και ο Καλαΐς, κατά την επιστροφή τους από την Αργοναυτική εκστρατεία έγιναν θύματα του μίσους του Ηρακλή για τον πατέρα τους, επάνω από την Τήνο, όπου και τους φόνευσε τελικά. Πιθανόν ο μύθος να συνδέεται με τους συνεχείς ανέμους στο νησί. Οι κάτοικοι της Τήνου λένε πως έχουν πια συνηθίσει τους αέρηδες και τους θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι του νησιού, το οποίο κατέχει και το προσωνύμιο «νησί του Αιόλου», για τους ανέμους του. Η Τήνος είναι ίσως η πιο ευχάριστη έκπληξη για τον επισκέπτη των Κυκλάδων.
Εδώ ακόμα και ο άνεμος είναι ευλογία!
-->