Στις βορειοανατολικές κλιτές της Όθρυος και σε υψόμετρο πεντακοσίων
περίπου μέτρων, μέσα σ’ ένα γραφικότατο και ειδυλλιακό τοπίο, βρίσκεται η
Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου, Άνω Ξενιάς.
Για να επισκεφτεί κανείς την Μονή και να προσκυνήσει την χάρη Της πρέπει
να διασχίσει είκοσι περίπου, σχετικά δύσκολα και ανηφορικά, χιλιόμετρα
ασφάλτινου δρόμου από τον Πλάτανο του Αλμυρού και να βρεθεί ανάμεσα στα
χωριά Κοκκωτοί και Βρύναινα του Αλμυρού, κοντά στα σύνορα των νομών
Φθιώτιδας και Μαγνησίας.
Ο επισκέπτης όμως θα «αποζημιωθεί» σίγουρα από την ομορφιά του τοπίου
αλλά και την κατανυκτική ατμόσφαιρα που δημιουργεί η είσοδος στο
καθολικό της Μονής και το προσκύνημα στην θαυματουργό εικόνα Της
Παναγιάς.
Πολλοί συγχέουν την Ιερά Μονή της Άνω Ξενιάς με το γνωστό μοναστήρι της Κάτω Ξενιάς, που βρίσκεται κοντά στην Εθνική Οδό.
Το καθολικό της Μονής είναι τρίκλιτος βασιλική με αξιόλογες τοιχογραφίες
του 17ου αιώνα, ενώ οι τοιχογραφίες του νάρθηκα χρονολογούνται στον 18ο
αιώνα. Στην τοιχοποιία του ναού είναι εντοιχισμένα γλυπτά, ενώ στην
αυλή της μονής συναντάμε πολλά αντικείμενα (αμφικιονίσκοι, επιστύλια,
κιονόκρανα, πεσσίσκοι, βάσεις κιόνων, θωράκια κ.λπ.). Η Μονή έχει να
παρουσιάσει μια υπερχιλιόχρονη ιστορία, αφού λείψανα της παρουσίας του
πρώτου χριστιανικού Ναού ανάγονται στον 6ο και 7ο αιώνα. Ωστόσο οι
ιστορικοί υποστηρίζουν πως η ίδρυση της Μονής πρέπει να τοποθετηθεί στα
τέλη του 10ου αιώνα. Αποτελεί ένα από τα λίγα Μοναστήρια που μέσα από
τις ποικίλες διακυμάνσεις της ιστορικής τους διαδρομής κατάφεραν να
διατηρήσουν αδιάσπαστη και συνεχή την Μοναχική παρουσία, μαρτυρία και
προσφορά τους μέχρι και τις μέρες μας. Υπέστη αρκετές καταστροφές. Πρώτη
μπορεί να θεωρηθεί η πυρπόλησή της από τον Καρδινάλιο Πελάγιο στα 1213,
και η θανάτωση των 800 σύμφωνα με την παράδοση μοναχών της. Στην
περίοδο της τουρκοκρατίας πρέπει να αναζητήσουμε τουλάχιστον δύο
καταστροφές που συνδέονται με ανακαινίσεις του Καθολικού (= κεντρικού
Ναού) της Μονής. Στην προσφορά της Μονής στον αγώνα κατά της
γερμανοϊταλικής κατοxής οφείλεται και η πυρπόληση όλων των κτιρίων της -
πλήν του Καθολικού- από απόσπασμα ιταλών στρατιωτών στις 26 Μαΐου 1942.
Ως τελευταία πληγή μπορούμε να θεωρήσουμε τον καταστροφικό σεισμό του
καλοκαιριού του 1980, που επέφερε σοβαρότατες ζημιές στο Καθολικό, όπως
ρωγμές στους τοίχους, αποκολλήσεις των τοιχογραφιών κλπ, καθώς και την
κατάρρευση όλων των παλαιών κτιρίων που είχαν επισκευασθεί μετά την
πυρκαγιά του 1942. Στη Μονή πραγματοποιήθηκαν στερεωτικές εργασίες καθώς
και εργασίες συντηρήσεως των τοιχογραφιών.
Η θαυματουργός εφέστιος εικόνα της Ιεράς Μονής, αποτελεί έργο άριστης
βυζαντινής τέχνης και είναι αχρονολόγητη, ενώ φέρει ασημένιο κάλυμμα που
κατασκευάστηκε στο Βόλο το 1900. Εντυπωσιακός είναι ο μεγάλος αριθμός
των προσώπων που εικονίζονται στην όλη σύνθεση, 30 στον αριθμό. Σύμφωνα
με την παράδοση, η Εικόνα βρέθηκε μέσα σε κισσούς στον τόπο που στη
συνέχεια κτίστηκε ο πρώτος Ναός, και γι' αυτό η Μονή αρχικά ονομάστηκε
«Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Κισσιωτίσσης», ονομασία που αναγράφεται σε
παλαιά σφραγίδα της Μονής.
Αξίζει, χωρίς άλλο, να επισκεφτείτε την Ιερά Μονή της Άνω Ξενιάς, ένας κοντινός στη Φθιώτιδα θρησκευτικός προορισμός.
Δημήτρης Β. Καρέλης
