Παραδοσιακά Χριστούγεννα στη Βόρεια Φθιώτιδα
Του Δημήτρη Β. Καρέλη
Στην Κεντρική Ελλάδα οι άνθρωποι γιόρταζαν και εξακολουθούν ως ένα βαθμό, με ιδιαίτερη λαμπρότητα, χαρά και ενδιαφέρον τις Άγιες ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Οι "Τσιγαρίθρες", τα λουκάνικα, τα "μπουμπάρια", τα "χριστόψωμα" τα "βασιλόψωμα", οι "βασιλοκουλούρες", οι μπακλαβάδες και τα τοπικά κάλαντα γέμιζαν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά στη Ρούμελη.
Τα έθιμα ξεκινούσαν από την παραμονή των Χριστουγέννων με τη "χοιροσφαγή", τη γνωστή σε μας τους Ρουμελιώτες "γουρνοχαρά" και ολοκληρώνονται με τον εορτασμό των Φώτων.
Στα χωριά της Φθιώτιδας και του Δομοκού αλλά και άλλων περιοχών της Κεντρικής Ελλάδας, το σφάξιμο του γουρουνιού, που παραδοσιακά εκτρέφονταν για το σκοπό αυτό, έπαιρνε τη μορφή ιεροτελεστίας.
Σε κάθε σπίτι υπήρχε το γουρούνι, το οποίο θα σφάζονταν ανήμερα τα Χριστούγεννα, κι αργότερα την παραμονή, από παρέες φίλων και συγχωριανών και από σπίτι σε σπίτι.
Η φωτιά και το ζεστό νερό, το κάρβουνο και το λιβάνι, καθώς και το λεμόνι το οποίο τοποθετούνταν στο στόμα του γουρουνιού, ήταν απαραίτητα στοιχεία του "τελετουργικού" της σφαγής.
Μετά το "ξεπάστωμα" του χοιρινού ακολουθούσε η διαδικασία της παρασκευής των γνήσιων τοπικών εδεσμάτων όπως τα λουκάνικα, οι "τσιγαρίθρες" και τα "μπουμπάρια".
Τα κομμάτια από το λίπος του γουρουνιού που έχει και μικρά κομμάτια κρέας πάνω του, το βάζουν στη φωτιά και το λιώνουν παρασκευάζοντας τη γνωστή σε μας "λίπα", το χοιρινό λίπος που χρησίμευε στην μαγειρική κυρίως για πίτες και τηγάνισμα. Ότι απομένει στο τέλος είναι οι "τσιγαρίθρες" μικρά κομμάτια χοιρινού λίπους με λίγο κρέας, φοβερός όμως μεζές για τσίπουρο και κρασάκι!
Τα πνευμόνια, και την σπλήνα και άλλα εντόσθια μαζί με πράσο και μυρωδικά οι νοικοκυρές στη Φθιώτιδα τα χρησιμοποιούν για να φτιάξουν "μπουμπάρια". Όλη αυτή την μάζα την περνούν μέσα σε ένα έντερο και στη συνέχεια τα βράζουν για αρκετή ώρα. Από κει και μετά μεταφέρονται στο φούρνο για να ροδοκοκκινίσουν και αποτελούν έναν πρώτης τάξεως μεζέ για τις επόμενες μέρες.
Επίσης έφτιαχναν τον "πασπαλά", παστό κρέας από το κεφάλι συνήθως του ζώου, με αλάτι και πράσο!
Σ' εμάς όμως, τους πιτσιρικάδες τότε, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είχε η αυτοσχέδια "μπάλα", η "Φούσκα", φτιαγμένη από την φουσκωμένη ουροδόχο κύστη του ζώου και πασπαλισμένη με στάχτη για να σκληρύνει!
Ελλείψει μπάλας ποδοσφαίρου, η "Φούσκα" μας προσέφερε τότε ώρες χαράς και διασκέδασης, όπως και το άλλο Χριστουγενιάτικο παιχνίδι, η "γουρούνα" (γρούνα), ένα ομαδικό παιχνίδι με ξύλα και ένα τενεκεδάκι για "εργαλεία".
Το "πάντρεμα της φωτιάς" που γινόταν τα ξημερώματα της πρωτοχρονιάς, συμβόλιζε την αλλαγή του χρόνου.
Στη περιοχή της Βόρειας Φθιώτιδας γινόταν το "σπούρνι", λέξη που προέρχεται από το ρήμα "σπέρνω". Ο πρώτος που έμπαινε στο σπίτι, έκανε δηλαδή ποδαρικό, έπρεπε να κάνει και το "σπούρνι". Έπαιρνε ένα κλαράκι καθόταν σταυροπόδι μπροστά στο τζάκι και χτυπώντας τη φωτιά έλεγε, "σπούρνι αυγά", "σπούρνι πρόβατα"΄, "σπούρνι γελάδια", κλπ να έχει δηλαδή το σπιτικό όλα τα καλά!
Επίσης η πρώτη νοικοκυρά που πήγαινε στην βρύση του χωριού για νερό ανήμερα της πρωτοχρονιάς, άλειφε με λίπα χοιρινή το πάνω μέρος της βρύσης για να έχει, καθώς πίστευαν , καθαρό και γάργαρο νερό όλο το χρόνο!
Οι νοικοκυρές είχαν την τιμητική τους και οι κουζίνες "έπαιρναν φωτιά" από τα μαγειρέματα και τα γλυκίσματα που έφτιαχναν με αγάπη και μεράκι για όλη την οικογένεια.
Θυμάμαι την αείμνηστη γιαγιά μου, τη Δημητρούλα, με όλα της τα σύνεργα να έρχεται στο σπίτι μας για να φτιάξουν μαζί με τη μητέρα μου την κυρα-Νίκη αλλά και τη γειτόνισσα τη κυρα-Λένη, τους παραδοσιακούς Φθιωτικούς κουραμπιέδες με την άχνη ζαχαρίτσα του και το τραγανό και γλυκύτατο μπακλαβά τους!
Πολύ αργότερα η μητέρα μου έφτιαχνε νεώτερου τύπου γλυκά όπως "ραβανί", "σαραγλάκια" και μελομακάρονα.
Μέχρι την ημέρα των Φώτων και το διώξιμο των καλικάντζαρων, η ατμόσφαιρα ήταν γιορτινή και τα σπιτικά γεμάτα κόσμο που έτρωγε, έπινε, γέλαγε και διασκέδαζε με την καρδιά του...
Στην Κεντρική Ελλάδα οι άνθρωποι γιόρταζαν και εξακολουθούν ως ένα βαθμό, με ιδιαίτερη λαμπρότητα, χαρά και ενδιαφέρον τις Άγιες ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς.
Οι "Τσιγαρίθρες", τα λουκάνικα, τα "μπουμπάρια", τα "χριστόψωμα" τα "βασιλόψωμα", οι "βασιλοκουλούρες", οι μπακλαβάδες και τα τοπικά κάλαντα γέμιζαν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά στη Ρούμελη.
Τα έθιμα ξεκινούσαν από την παραμονή των Χριστουγέννων με τη "χοιροσφαγή", τη γνωστή σε μας τους Ρουμελιώτες "γουρνοχαρά" και ολοκληρώνονται με τον εορτασμό των Φώτων.
Στα χωριά της Φθιώτιδας και του Δομοκού αλλά και άλλων περιοχών της Κεντρικής Ελλάδας, το σφάξιμο του γουρουνιού, που παραδοσιακά εκτρέφονταν για το σκοπό αυτό, έπαιρνε τη μορφή ιεροτελεστίας.
Σε κάθε σπίτι υπήρχε το γουρούνι, το οποίο θα σφάζονταν ανήμερα τα Χριστούγεννα, κι αργότερα την παραμονή, από παρέες φίλων και συγχωριανών και από σπίτι σε σπίτι.
Η φωτιά και το ζεστό νερό, το κάρβουνο και το λιβάνι, καθώς και το λεμόνι το οποίο τοποθετούνταν στο στόμα του γουρουνιού, ήταν απαραίτητα στοιχεία του "τελετουργικού" της σφαγής.
Μετά το "ξεπάστωμα" του χοιρινού ακολουθούσε η διαδικασία της παρασκευής των γνήσιων τοπικών εδεσμάτων όπως τα λουκάνικα, οι "τσιγαρίθρες" και τα "μπουμπάρια".
Τα κομμάτια από το λίπος του γουρουνιού που έχει και μικρά κομμάτια κρέας πάνω του, το βάζουν στη φωτιά και το λιώνουν παρασκευάζοντας τη γνωστή σε μας "λίπα", το χοιρινό λίπος που χρησίμευε στην μαγειρική κυρίως για πίτες και τηγάνισμα. Ότι απομένει στο τέλος είναι οι "τσιγαρίθρες" μικρά κομμάτια χοιρινού λίπους με λίγο κρέας, φοβερός όμως μεζές για τσίπουρο και κρασάκι!
Τα πνευμόνια, και την σπλήνα και άλλα εντόσθια μαζί με πράσο και μυρωδικά οι νοικοκυρές στη Φθιώτιδα τα χρησιμοποιούν για να φτιάξουν "μπουμπάρια". Όλη αυτή την μάζα την περνούν μέσα σε ένα έντερο και στη συνέχεια τα βράζουν για αρκετή ώρα. Από κει και μετά μεταφέρονται στο φούρνο για να ροδοκοκκινίσουν και αποτελούν έναν πρώτης τάξεως μεζέ για τις επόμενες μέρες.
Επίσης έφτιαχναν τον "πασπαλά", παστό κρέας από το κεφάλι συνήθως του ζώου, με αλάτι και πράσο!
Σ' εμάς όμως, τους πιτσιρικάδες τότε, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον είχε η αυτοσχέδια "μπάλα", η "Φούσκα", φτιαγμένη από την φουσκωμένη ουροδόχο κύστη του ζώου και πασπαλισμένη με στάχτη για να σκληρύνει!
Ελλείψει μπάλας ποδοσφαίρου, η "Φούσκα" μας προσέφερε τότε ώρες χαράς και διασκέδασης, όπως και το άλλο Χριστουγενιάτικο παιχνίδι, η "γουρούνα" (γρούνα), ένα ομαδικό παιχνίδι με ξύλα και ένα τενεκεδάκι για "εργαλεία".
Το "πάντρεμα της φωτιάς" που γινόταν τα ξημερώματα της πρωτοχρονιάς, συμβόλιζε την αλλαγή του χρόνου.
Στη περιοχή της Βόρειας Φθιώτιδας γινόταν το "σπούρνι", λέξη που προέρχεται από το ρήμα "σπέρνω". Ο πρώτος που έμπαινε στο σπίτι, έκανε δηλαδή ποδαρικό, έπρεπε να κάνει και το "σπούρνι". Έπαιρνε ένα κλαράκι καθόταν σταυροπόδι μπροστά στο τζάκι και χτυπώντας τη φωτιά έλεγε, "σπούρνι αυγά", "σπούρνι πρόβατα"΄, "σπούρνι γελάδια", κλπ να έχει δηλαδή το σπιτικό όλα τα καλά!
Επίσης η πρώτη νοικοκυρά που πήγαινε στην βρύση του χωριού για νερό ανήμερα της πρωτοχρονιάς, άλειφε με λίπα χοιρινή το πάνω μέρος της βρύσης για να έχει, καθώς πίστευαν , καθαρό και γάργαρο νερό όλο το χρόνο!
Οι νοικοκυρές είχαν την τιμητική τους και οι κουζίνες "έπαιρναν φωτιά" από τα μαγειρέματα και τα γλυκίσματα που έφτιαχναν με αγάπη και μεράκι για όλη την οικογένεια.
Θυμάμαι την αείμνηστη γιαγιά μου, τη Δημητρούλα, με όλα της τα σύνεργα να έρχεται στο σπίτι μας για να φτιάξουν μαζί με τη μητέρα μου την κυρα-Νίκη αλλά και τη γειτόνισσα τη κυρα-Λένη, τους παραδοσιακούς Φθιωτικούς κουραμπιέδες με την άχνη ζαχαρίτσα του και το τραγανό και γλυκύτατο μπακλαβά τους!
Πολύ αργότερα η μητέρα μου έφτιαχνε νεώτερου τύπου γλυκά όπως "ραβανί", "σαραγλάκια" και μελομακάρονα.
Μέχρι την ημέρα των Φώτων και το διώξιμο των καλικάντζαρων, η ατμόσφαιρα ήταν γιορτινή και τα σπιτικά γεμάτα κόσμο που έτρωγε, έπινε, γέλαγε και διασκέδαζε με την καρδιά του...
Δημήτρης Β. Καρέλης
info@karelisdimitris.com
info@lamiatimes.gr
info@gaiaelliniki.gr
(Περισσότερα για το Δομοκό και τα χωριά της περιοχής στο βιβλίο του «Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού»)
