Τα οθωμανικά λουτρά (Χαμάμ) του Δομοκού
Του Δημήτρη Β. Καρέλη
Το ατμόλουτρο (τουρκ. χαμάμ), έχει τις ρίζες του στην αρχαία Ελληνική και Ρωμαϊκή εποχή και ήταν μία συνήθεια που γοήτευσε και διαδόθηκε σε πολλούς πολιτισμούς της μεσογειακής λεκάνης στο πέρασμα του χρόνου, καθώς η εξισορρόπηση της σωματικής και ψυχικής υγείας, αποτελούσαν στοιχεία της φιλοσοφίας των λουτρών σε όλους τους πολιτισμούς.
Τα Τουρκικά μπάνια ή Χαμάμ, η ανατολική έκδοση του ατμόλουτρου, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην κουλτούρα των Ανατολικών χωρών, καθώς ήταν μέρη συναντήσεων, εξαγνισμού και αρχιτεκτονικής ομορφιάς.
Στη δυτική πλευρά του Δομοκού, προς τους παλιούς Στρατώνες, βρίσκεται χρόνια εγκαταλελειμμένο στο έλεος του χρόνου και του καιρού, το κτίριο των Οθωμανικών (Τούρκικων) λουτρών (Χαμάμ) του Δομοκού (τουρκ. Dömeke hamam).
Κατασκευάστηκαν, πιθανότατα στην αρχή της Οθωμανικής περιόδου, στον ίδιο χώρο από τον Τούρκο Γιαβέρ-Πασά του Δομοκού, για να χρησιμοποιούνται από το χαρέμι του. Λίγα μέτρα έξω από το οθωμανικό λουτρό του Δομοκού, σώζεται η Κρήνη Χαμάμ, με το πηγαίο γάργαρο νερό και τους δύο κρουνούς. Πιθανότατα, στο χώρο λειτουργούσαν Βυζαντινά και αργότερα Φράγκικα λουτρά, κατά την περίοδο κατάληψης του Δομοκού από τους Φράγκους (1204-1218), τα οποία ανακατασκευάστηκαν εκ βάθρων από τους Οθωμανούς.
Το Χαμάμ του Δομοκού, είναι ένα πέτρινο κτίσμα, με κεραμοσκεπή και ημικυκλικές θολωτές στέγες και τρούλους, που ακολουθεί την τυπική κατασκευή των Οθωμανικών λουτρών της πρώτης περιόδου της Τουρκοκρατίας στον Ελλαδικό χώρο, ενώ φέρεται ως σπάνιο μνημείο της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Ωστόσο, με μια προσεκτική εξέταση, διαπιστώνουμε την χρήση αρχαίων μελών στη δόμησή του, όπως και στη γειτονική κρήνη, κτίσμα πιθανώς της ίδιας περιόδου. Στις αρχές της Τουρκοκρατίας (1386-1500), η ανατολική πεδιάδα και στα νότια της Θεσσαλίας, όπου ανήκε ο Δομοκός, έγιναν πολλά επιβλητικά έργα από τους Οθωμανούς, αναγκαία για τον ισλαμικό τρόπο ζωής, όπως τζαμιά, σχολεία, λουτρά (χαμάμ), καταστήματα, τεκέδες (καταφύγια δερβίσηδων), καραβανσεράγια (πανδοχεία, χάνια) και πέτρινες γέφυρες. Κατά μια πληροφορία, τα έργα στην περιοχή του Δομοκού έγιναν επί της διοίκησης του Οθωμανού Τουραχάνογλου Ομέρ μπέη (1435-1484), γιο του Τουραχάν μπέη.
Το Οθωμανικό λουτρό του Δομοκού, αναφέρεται από τον Άγγλο περιηγητή Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ, το 1805, όπως και από πολλούς άλλους περιηγητές.
Για την ιστορία και χωρίς να μπορούμε να συσχετίσουμε το γεγονός, στην πόλη Μανίσα (η ελληνική Μαγνησία), της δυτικής Τουρκίας, στην οδό Δομοκού (Dömeke Sokak), χτίστηκε ένα μοντέρνο για την εποχή του χαμάμ, πιθανότατα κατά τη δεκαετία του 1940.
Το Χαμάμ του Δομοκού είναι ιδιοκτησία του Λαογραφικού Ομίλου Δομοκού και τα όριά του περιγράφονται με ακρίβεια στο 4323/22-12-1979 Συμβόλαιο.
Ο Λαογραφικός Όμιλος Δομοκού, με το αριθμ. 4839/20-03-2012 πρωτόκολλο, παραχώρησε δωρεάν στον Δήμο Δομοκού την χρήση για μια δεκαετία (10 έτη) του οικοπέδου και του κτιρίου Οθωμανικών λουτρών στην θέση «Χαμάμ» της πόλης του Δομοκού, ιδιοκτησίας του, θέτοντας ως όρο για την παραχώρηση να προβεί ο Δήμος σε απαραίτητες ενέργειες ώστε να αξιοποιήσει και να αναβαθμίσει τον εν λόγω ιστορικό χώρο, να αναστηλώσει το κτίριο των λουτρών ώστε να καταστεί επισκέψιμο από το κοινό με αποτέλεσμα να αξιοποιηθεί πολιτιστικά η περιοχή και να προβληθεί η πόλη του Δομοκού. Μετά την παρέλευση της 10ετίας, η χρήση θα επανερχόταν αυτοδίκαια στον Λαογραφικό Όμιλο Δομοκού.
Επίσης έθετε ως όρο ότι, εάν εντός τετραετίας από τότε ο Δήμος Δομοκού δεν προβεί σε καμία ενέργεια αξιοποίησης του εν λόγω χώρου, η χρήση αυτοδικαίως θα επανέλθει στο Λαογραφικό όμιλο Δομοκού. Ο Δήμος Δομοκού έκανε δεκτή την παραχώρηση, σύμφωνα με τους παραπάνω όρους και επιπλέον αποφάσισε, κατά την διάρκεια της παραχώρησης της χρήσης, να οριοθετηθεί το οικόπεδο και να περιφραχθεί.
Τον Ιούλιο του 2018 εγκρίθηκε η παραχώρηση του οθωμανικού λουτρού στον Δήμο Δομοκού, με σκοπό την διατήρηση και την ανάδειξη του ιστορικού αυτού μνημείου, με την εκπόνηση μελέτης σχετικά με τα «Άμεσα μέτρα Εξωτερικής Αντιστήριξης και Προστασίας Οθωμανικού Λουτρού (Χαμάμ) Δομοκού».
Δημήτρης Β. Καρέλης
Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος,
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.
karelisdimitris@gmail.com
(Οι φωτογραφίες αποτελούν μέρος του προσωπικού αρχείου του Δημήτρη Καρέλη).
