Ο Ελληνικός Πολιτισμός

ΙΩΝΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΗ 

Πολιτισμός και κουλτούρα: Ο Ελληνικός Πολιτισμός

Τα συμπεράσματα και η διαπίστωση του Ίωνος είναι ότι ο πολιτισμός είναι συνυφασμένος, είναι ταυτισμένος με τον Ελληνισμό. «Τόσοι αιώνες πολιτισμός μπήκε πια στο αίμα και στα νεύρα του Ελληνικού λαού, μπήκε ως τα κόκκαλα του κορμιού του. Ό σκελετός, τα νεύρα και το αίμα του Έλληνα είναι παλιά και πολιτισμένα. Και τούτο είναι και η δύναμη και η αδυναμία της φυλής.

Η σύγχρονη Κοινωνιολογία ασχολείται συστηματικά και εκτεταμένα με τον «πολιτισμό» (τεχνικό και πνευματικό) και ειδικότερα με την «κουλτούρα», πού εκφράζει τον πνευματικό πολιτισμό και περιλαμβάνει τα δημιουργήματα της ανθρώπινης διανόησης και τέχνης, σε όλες της τις μορφές.

Ό Ίων δίνει μία ξεχωριστή πνευματικότητα στον πολιτισμό και υπογραμμίζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του, που είναι το πλάσιμο εξαιρετικών,  ανωτέρων ανθρώπων. Γράφει:

«Πολιτισμός δεν είναι μόνο κοινότητα σκέψης, αίσθησης και θέλησης, παρά και βάση  για να υψωθεί επάνω το ανώτερο είδος των ανθρώπων,  οι εξαιρετικοί ανθοί, οι μεγάλοι άνδρες σε κάθε λογής  ανθρώπινη ικανότητα. Έχει την αξιοσύνη ο πολιτισμός να πλάση τους εξαιρετικούς ανθρώπους, πού περιέχουν και αντιπροσωπεύουν όλες τις ιδιότητες και ικανότητες του πολιτισμού και του έθνους που τους εγέννησε» (*1).

Περιγράφοντας το περιεχόμενο και την έκταση της έννοιας «πολιτισμός» δείχνει καθαρά ότι σ' αυτή δίνει περισσότερο ηθικό-πνευματικό περιεχόμενο:

«Του πολιτισμού τα κύρια παρακλάδια λογαριάζονται,οι τέχνες, οι επιστήμες, οι φιλοσοφίες, κάποια θρησκεία και κάποια ηθική. Και όλα αυτά μαζί ή το καθένα ξέχωρα υψώνουν τον άνθρωπο από πάνω από τις πατρίδες, όσο και να βρίσκονται θεμελιωμένα όλα σε κάποια πατρίδα, σαν παρακλάδια του πολιτισμού, πού κι' αυτός έχει πατρίδα» (*2).

Ό Ίων πίστευε ότι οι πολιτισμοί είναι συνδεδεμένοι με τα έθνη, είναι δημιουργήματα τους και επομένως οι πολιτισμοί είναι εθνικοί:

«Πολιτισμούς γεννούν τα έθνη και αυτά μονάχα. Και αυτή είναι η αξιοσύνη τους ή μεγάλη. Όσα δείχνονται άξια να γεννούν πολιτισμούς είναι σημαντικά στον κόσμο, αξίζουν να ζουν και να προκόβουν. Τα άλλα χρησιμεύουν μονάχα για δούλοι, για πάτημα, είναι οι σκλάβοι των πολιτισμένων, το υποπόδιο των ποδιών τους για να ανεβούν αυτά» (*3).

Υπάρχουν έθνη-δημιουργοί πολιτισμών και έθνη-δέκτες ξένων πολιτισμών ή και ανίκανα ακόμα και γι' αυτό:

«Δε φτάνει όμως να είναι ένα έθνος πολιτισμένο, πρέπει κιόλας να είναι πολιτισμένο από δικό του πολιτισμό. Βέβαια, κάθε πολιτισμός, όσο πρωτότυπος και αν φαίνεται, βρίσκεται στ' αλήθεια, επηρεασμένος είτε από ξένους πολιτισμούς, είτε από παλιότερους, γεννημένους κι' αυτούς από το ίδιο έθνος ή και από τα δύο μαζί. Άλλο όμως επηρεασμένος από ξένους και άλλο ξένος πολιτισμός μεταφυτεμένος σ' ένα έθνος. Είναι έθνη που δεν μπορούν να δημιουργήσουν πολιτισμούς, παρά μόνο δέχονται ξενοφερμένους και τους διαστρέφουν κατά το φυσικό τους.

Είναι κι άλλα που μήτε αυτό δύνονται να καταφέρουν, δε χωνεύουν καν τους πολιτισμούς. Μα βρίσκονται και τέτοια έθνη, που όλοι οι ξένοι και παλιότεροι πολιτισμοί αφομοιώνονται μέσα τους και γίνονται αφορμή για να προχωρήσουν πάρα πέρα, στυλοβάτης για να υψωθούν, σπορά για να καρπίσουν αυτά και να γεννοβολήσουν το δικό τους, το γνήσιο πολιτισμό τους. Γι αυτά τα έθνη ο πολιτισμός δεν πάρθηκε άπ' άλλου, παρά είναι καρπός εντόπιος, δεν είναι πολιτισμός απ’ έξω, αλλά από μέσα, όχι μπασμένος από ξένους τόπους και έθνη, παρά από τα τρίσβαθα των σωθικών τους βγαλμένος» (*4).

Ποια στοιχεία συνθέτουν ένα πολιτισμό;

«Για να γεννηθεί πολιτισμός χρειάζεται τόπος, χρόνος και άνθρωποι μαζωμένοι και συνθεμένοι σε έθνος. Οι πολιτισμοί γεννιούνται ο καθένας σε κάποια εποχή και σε κάποιο έθνος. Έξω απ αυτά δεν μπορεί να σταθεί  πολιτισμός. Όσο για τον "κοσμοπολιτισμό", είναι το αποσταμένο αποσπόρι του κάθε πολιτισμού» (*5)        

Ο όρος «κουλτούρα» που σήμερα χρησιμοποιείται για την απόδοση του πνευματικού πολιτισμού, δεν ήταν άγνωστος στον Ίωνα. Τον χρησιμοποιεί στην ξενική του έκδοση (culture) όπως αναφέραμε, γιατί πραγματικά είναι ξενοφερμένος, σαν επικεφαλίδα ενός σημειώματος του. Αλλά στο κείμενο χρησιμοποιεί τους όρους «πολιτισμός» και «πολιτισμένος».

Ό Ίων ιδιαίτερα και ειδικότερα ασχολήθηκε με τον Ελληνικό Πολιτισμό, στον όποιο αφιέρωσε ένα ομότιτλο βιβλίο του. Συγκρίνοντας τους άλλους πολιτισμούς της αρχαιότητας (ινδικό, φοινικικό, αιγυπτιακό, κινεζικό) με τον ελληνικό, καταλήγει στο ότι:        .

«Κανένας πολιτισμός δεν έφτασε ψηλότερα από τον Ελληνικό ούτε θα φτάσει. Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι άνθρωποι και οι τέλειοι. Αυτοί πρώτοι παράστησαν τον άνθρωπο τέλεια... Οι Έλληνες από εξαιρετική αγάπη για τον άνθρωπο έπλασαν τον άνθρωπο. Και ύστερα, οι άλλοι πολιτισμοί δεν κάνουν τίποτε άλλο, παρά να τον ξαναπλάθουν» (*6).

Οι Έλληνες δημιούργησαν τον Αιγαιακό πολιτισμό, τον (κλασικό) ελληνικό πολιτισμό, τον ελληνιστικό πολιτισμό, το βυζαντινό πολιτισμό.  

«Τόσοι αιώνες πολιτισμός μπήκε πια στο αίμα και στα νεύρα τού ελληνικού λαού, εμπότισε ως και τα κόκκαλα του κορμιού του και το μεδούλι των κοκκάλων... Οι Έλληνες λοιπόν είναι δουλεμένοι από τους πολλούς παλιώτερους πολιτισμούς, που πέρασαν απάνω τους, πολιτισμούς, πού με την ίδια τους ιδιοφυΐα αυτοί τούς έπλασαν» (*7).

Έτσι ξεπήδησε και ο νεοελληνικός πολιτισμός.

«Τα πρώτα κύματα του νεοελληνικού πολιτισμού δειλά-δειλά άρχισαν να ξεχύνωνται από τον καιρό των Κομνηνών και των Παλαιολόγων, μα δεν επρόλαβαν καλά-καλά να φανερωθούν τα σημάδια του και πλάκωσε ο τούρκος. Αν δεν ερχόταν ο τούρκος να μας πνίξει, έβαζε πλώρη η φυλή κατά έναν καινούργιο πολιτισμό και ο ξαναγεννημός, που θαμποχάραζε στην ψυχή του έθνους από τον καιρό των τελευταίων αυτοκρατόρων, θα έπαιρνε δρόμο, θα κόρωνε και λίγο νωρίτερα ή αργότερα από την Ιταλία ή και μαζί της, θα άνθιζε τρανός και στην ελληνική Ανατολή. Όμως, όπου πατήσει τούρκου ποδάρι, το είπαν και άλλοι, όχι λουλούδι, μα ουδέ χορτάρι φυτρώνει. Το έθνος καταπλακωμένο καθώς ήταν από βαρβάρους, δεν μπορούσε να δημιουργήσει άλλο από μιαν επανάσταση. Έπρεπε να δούλεψη ή στενοχώρια τόσο, ώστε να αποζητήσει το έθνος την πολιτική του ανεξαρτησία πρώτα για να ξανανοίξει το δρόμο του και να δημιουργήσει κάτι. Αργοπόρησε λοιπόν στην Ελλάδα ο ξαναγεννημός (αναγέννηση), πού στη Δύση εφούντωσε από τον 14ο ως τον 17ο αιώνα και πού είχε αρχίσει να σκάει πρώτα στην Ανατολή στο 13ο επάνω-κάτω. Δύο παράδοσες μας κληροδότησε ό βυζαντινός πολιτισμός, μια τη σχολαστική λογιώτατη και μια τη λαϊκή δημοτική. Αυτή η δεύτερη παράδοση είναι ο έσωτερικότερος και γνησιότερος κρίκος, που μας συνεδένει με τους παλιότερους ελληνικούς πολιτισμούς όλους» (*8) .

Και πλέκει γι' ακόμα μια φορά το εγκώμιο της δημοτικής μας παράδοσης που τη θεωρεί βάθρο όλων των ελληνικών πολιτισμών.

«Ο χυμός του δέντρου είναι η δημοτική παράδοση. Αυτή έχει την αρχή της πολύ πριν δημιουργήσει κανέναν πολιτισμό η ελληνική φυλή και είναι η ζωντανή πηγή κάθε πολιτισμού ελληνικού από τότε, πού πλάστηκε ο Έλληνας στα ελληνικά τα χώματα, ως τότε πού θα λείψει από το πρόσωπο της γης. Είναι σαν ένα ζεστό ρεύμα ζωής, πού περνά αιώνες τώρα στα κατάβαθα της ψυχής των Ελλήνων και βαστά με την αιώνια ροή του την ενότητα ή ομοιότητα της μορφής της. Είναι αυτή η ίδια η ψυχή των Ελλήνων και αντιδρά στην παραμόρφωση, που κάθε τόσο εξωτερικές επιρροές πολεμούν να της καθίσουν. Είναι η ίδια η ψυχή των Ελλήνων και δέχεται από τις εξωτερικές επιρροές ότι μπορεί να αφομοίωση και απωθεί ότι της είναι αληθινά ξένο και θα χαλούσε την αρχική μορφή της. Σα θηλυκή που είναι, βρίσκεται πάντα έτοιμη να δεχτή το φέλιασμα (ενσωμάτωση κομματιών) των πολιτισμών, παλιών και νέων, απ' όπου κι αν έρχονται. Μα σαν αρσενική πάλι πού είναι, αντιδρά και βγάζει κάτι δικό της, μεταμορφώνοντας τα ξένα στοιχεία που δέχτηκε» (*9).

1: Ελληνικός Πολιτισμός σελ. 86

2: ο.π. σελ. 85

3: ο.π. σελ. 40

4: ο.π. σελ. 40-1

5: ο.π. σελ. 85

6: Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες σελ. 146

7: Ελληνικός Πολιτισμός σελ. 45-6

8: ο.π. σελ. 46-7

9: ο.π. σελ. 47-8

ΠΗΓΗ