Ποίος ήτον ο Ομβριακίτης Ιερομόναχος Νικόλαος Δοχειαρίτης;
Με αφορμή την προσεχή εξαιρετική εκδήλωση, υπό την αιγίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Φθιώτιδος με θέμα: « Ο Νικόλαος Δοχειαρίτης (εξ Ομβριακής) και η συμβολή του στην ψαλτική τέχνη», το Σάββατο 30 Ιουλίου 2016 στις 10:30 π.μ., στην Ιερά Μονή Αγίου Αθανασίου στην Ομβριακή Δομοκού.
Ο Ομβριακίτης Ιερομόναχος Νικόλαος Δοχειαρίτης (1781-1846).
Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης
Ο μουσικός ψάλτης, διδάσκαλος και εξηγητής, πανοσιομουσικολογιότατος Ιερομόναχος Νικόλαος Δοχειαρίτης, κατά κόσμο Νικόλαος Πρωτοπαππάς, γεννήθηκε στην Ομβριακή το 1781 και έζησε στο Άγιο Όρος, στη Μονή Δοχειαρίου, από το 1806 περίπου, ως και το 1846 οπότε εκοιμήθη. Ο Νικόλαος - Νικηφόρος Δοχειαρίτης είναι μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της Αγιορείτικης και ευρύτερης ψαλτικής παράδοσης του 19ου αιώνα. Η καταγωγή του γίνεται γνωστή από τον Κώδικα Ζητειών της Μονής Δοχειαρίου όπου στο φ. 256ν αναφέρεται: «Έτος 1830 παράδοσις του πα(πα) κυρ νηκιφόρ(ου) ψάλτ(ου) Δομοκυότ(ου) χορίον Ομβρακή λεγόμενον. Έδοσεν εις το μοναστήριον γρ(όσια) 2500 από ζητείαν». «Νικόλαος Ιωάννου εκ Δομοκού, ορτά ποϊλής, άκ σακκελής, ετών εξήντα, διαμένων στη Μονή Δοχειαρίου».
Έτσι περιγράφεται ο Ιερομόναχος Νικόλαος στον απογραφικό κατάλογο της
Ι. Μονής Δοχειαρίου του Αγίου Όρους που καταρτίστηκε την 1η Ιανουαρίου
του 1841. Δεν υπήρχε καλύτερος τρόπος για να περιγραφεί το πρόσωπο που
πρωταγωνίστησε στην Αγιορείτικη Πολιτεία στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα,
σε μια εποχή που η φωτογραφία ήταν άγνωστη. Με την μετάφραση των
τουρκικών λέξεων του καταλόγου έχουμε την εικόνα του Ιερομόναχου
Νικόλαου ως εξής: «Νικόλαος του Ιωάννου εκ Δομοκού, μετρίου αναστήματος,
ασπρογενής, ετών εξήντα, διαμένων στη Μονή Δοχειαρίου».
Η Μονή Δοχειαρίου βρίσκεται μεταξύ των μοναστηριών Ξενοφώντος και
Κωνσταμονίτου στο Άγιο Όρος. Η παράδοση ανάγει την ίδρυση του
μοναστηριού στον άγιο Ευθύμιο, μαθητή και συνασκητή του αγίου Αθανασίου,
τον 10ο αι. Η πρώτη σχετική μαρτυρία με την παρουσία του Ομβριακίτη
Ιερομόναχου στη μονή αυτή βρίσκεται στα κατάστιχα των ληψοδοσιών της
Μονής κατά τα έτη 1806-07 όπου αναφέρεται ως διάκος Νικηφόρος ο οποίος
δανείζει στο μοναστήρι 150 γρόσια με τόκο 6%. Αν χειροτονείται διάκος
στην ηλικία των 25 ετών τότε μετέβη στο Άγιο Όρος στις αρχές του 19ου
αι. Πληροφορούμαστε επίσης ότι το 1812-13 είχε χειροτονηθεί στο δεύτερο
βαθμό της ιεροσύνης. Κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1821, στην
οποία η Μονή Δοχειαρίου συμμετείχε ενεργά, ο μοναχός Νικηφόρος φέρεται
να μετακόμισε για ένα διάστημα στην Κωνσταντινούπολη, χωρίς αυτό να
αποδεικνύεται. Κατά την περίοδο 1830-1834 ο Νικηφόρος γίνεται
«προεστός», ως παπα-κυρ Νικηφόρος ιεροψάλτης, μετά την παράδοση στη Μονή
του σημαντικότατου ποσού των 2540 γροσίων, στις 23 Ιουλίου του 1830,
πράγμα που του χάρισε το ζηλευτό βαθμό του «προεστώτος» και συνάμα
μεγάλα προνόμια, όπως ελευθερία και επιβίωση, χωρίς την ανάγκη των
μακρινών και μακροχρόνιων μετακινήσεων, «ζητειών» ή «ταξιδείων», κάτι
σαν τους σημερινούς εράνους, καθώς του εξασφάλιζε ένα σημαντικό ποσό από
την μονή για τη διαβίωσή του.
Τον ιερομόναχο Νικηφόρο τον συναντούμε επίσης στις Καρυές του Αγίου
Όρους, σε καλύβα που ο ίδιος είχε αγοράσει το 1818, αλλά και ως
«κοινοβιάτη» στη Μονή Δοχειαρίου. Το 1834 ο Νικηφόρος καλείται από τη
Χιλανδαρινή αδελφότητα με σκοπό να εργαστεί για την προσαρμογή ελληνικών
μελωδιών στα σλαβωνικά λειτουργικά κείμενα. Η στιγμιαία πρόσκληση
μετατράπηκε σε ένταξη του Νικηφόρου στην Χιλανδαρινή αδελφότητα με την
κουρά του σε μεγαλόσχημο μοναχό και την αλλαγή του ονόματός του σε
Νικόλαο. Πιθανότατα η φυγή του να αποτελεί μέρος οικονομικής ή άλλης
διένεξης με την αδελφότητα του Δοχειαρίου. Το 1837 επανέκαμψε στην Μονή
Δοχειαρίου αναλαμβάνοντας, από το 1838, καθήκοντα αντιπροσώπου της Μονής
στην Ιερά Σύναξη.
Το 1840-41 αναλαμβάνει καθήκοντα επιστάτου στην Ιερή Κοινότητα και το
1845 επιστρέφει στη θέση του Αντιπροσώπου. Το 1846 τα κατάστιχα
Ληψοδοσιών της Μονής επιβεβαιώνουν το θάνατο του Δοχειαρίτη μοναχού
Νικολάου. Ο Ιερομόναχος Νικόλαος Δοχειαρίτης έγινε ιδιαίτερα γνωστός
στην Αγιορείτικη πολιτεία κυρίως για τις μουσικές του δραστηριότητες
στην ψαλτική, στην εξήγηση της παλαιάς σημειογραφίας, στην αντιγραφή
κωδίκων και στη διδασκαλία της ψαλτικής τέχνης.
Η αξιόλογη μουσική του παιδεία θα πρέπει να αναζητηθεί στο τόπο
καταγωγής του, την περιοχή Ομβριακής και Δομοκού, όπου υπήρχε την εποχή
του 18ου αιώνα αξιόλογη μουσική κίνηση. Το ότι υπήρχε σημαντικότατη
μουσική κίνηση στην περιοχή του Δομοκού την εποχή εκείνη φαίνεται από
τους καταλόγους των συνδρομητών μουσικών βιβλίων και συγκεκριμένα του
«Καλοφωνικού Ειρμολογίου», όπου σε ιδιαίτερη παράγραφο αναφέρονται «οι
εν Δομοκώ συνδρομητές».
Ανάμεσα στους συνδρομητές εκείνους συγκαταλέγονται, ο Θεοφιλέστατος
επίσκοπος Θαυμακού κ. Κύριλλος, ο εν ιερομομάχοις μουσικός κυρ Διονύσιος
εξ Ομβριακής, ο λόγιος και μουσικός Νικόλαος Παπάζογλους εκ Δομοκού και
ο τιμιότατος κ. Μήτρος Μάμμος, επίσης από το Δομοκό.
Φαίνεται πως την εποχή εκείνη εκτός από το ιδιωτικό ενδιαφέρον και την
προσωπική ενασχόληση, η «επίσημη» υποστήριξη της μουσικής στο πρόσωπο
του Θεοφιλέστατου Επισκόπου, η ύπαρξη μοναστικού κέντρου που θα
υποστήριζε την εκμάθηση και διάδοση της ψαλτικής τέχνης, η πιθανή ύπαρξη
μουσικοδιδασκαλείου στο Δομοκό, πλαισιωμένο από λόγιους και μουσικούς,
και ο συνεπικουρικός ρόλος των τιμιοτάτων ανδρών, δημιουργούσαν το
ιδανικό περιβάλλον όταν ο μικρός Νικόλαος βαπτιζόταν στα νάματα της
μουσικής, στην ιδιαίτερη πατρίδα του την Ομβριακή και το Δομοκό.
Η μουσική του δράση τοποθετείται στο διάστημα 1820-1840 και διασώζονται
πάνω από 50 μουσικοί Κώδικες, διάσπαρτοι στο Άγιο Όρος και στον
ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Η μουσική του προσφορά έγκειται στο ότι
μετέγραψε μεγάλο όγκο μουσικών κειμένων σε σημειογραφία καταληπτή και
αναλυτική. Συνέχισε τη διάδοση των παλαιών μελών στη νέα μουσική γραφή,
διότι ήταν γνώστης του πριν το 1814 παλαιού μουσικού συστήματος αλλά και
του νέου, που υφίσταται μέχρι τις μέρες μας. Επίσης, διέπρεψε στη
διδασκαλία της Βυζαντινής Μουσικής στο χώρο του Αγίου Όρους, ιδρύοντας
δικό του μουσικό διδασκαλείο.
Μελοποίησε πολυελαίους, χερουβικά, μαθήματα, ιδιόμελα, οκτάηχα,
Απολυτίκια για τις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές κ.ά., που
καταδεικνύουν μια ολοκληρωμένη μουσική προσωπικότητα. Ο Νικόλαος
συγκαταλέγεται ανάμεσα στους τέσσερις Αγιορείτες εξηγητές μαζί με τον
Ματθαίο Βατοπαιδινό, τον Ιωάννη Διονυσιάτη και τον Θεοφάνη
Παντοκρατορινό. Στο αρχείο της Μονής Δοχειαρίου υπάρχουν δύο χειρόγραφες
επιστολές προς το Νικόλαο, συγγενών του από την Ομβριακή.
Η μία από τον Παναγιώτη Πρωτοπαππά ιερέα (1834) και η άλλη από τον
Κωνσταντίνο Πρωτοπαππά. Στο γράμμα του Παναγιώτη αναφέρεται το όνομα
Σακελλαρίου, όπως αναφέρεται και στους εκλογικούς καταλόγους του 1883
Παναγιώτης Πρωτοπαππάς ή Σακελλαρίου. Πηγές:
1. Δημήτρης Β. Καρέλης, «Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού», 2013.
2. Αποστολόπουλος Θ., «Το γενεαλόγιο των Ομβριακιτών», 2008.
3. «Ο Ομβριακίτης Ιερομόναχος Νικόλαος Δοχειαρίτης» (1781-1846). Ο βίος και η συμβολή αυτού στην Ψαλτική Τέχνη, του κ. Μιχαήλ Στρουμπάκη Δρ.Θ., Καθηγητού Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης.
Περισσότερα για την ιστορία της περιοχής Δομοκού στο βιβλίο: Δημήτρης Β. Καρέλης, «Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας: Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού», 2013.
Στη φωτό η Μονή Δοχειαρίου στο Άγιο Όρος