«Πηγές και κρήνες του Δομοκού», γράφει ο Δημήτρης Καρέλης

 

Πηγές και κρήνες του Δομοκού

 

Γράφει ο Δημήτρης Καρέλης*

 Το νερό είναι απαραίτητο συστατικό, για να μπορέσουν να ζήσουν τα φυτά, τα ζώα κι οι άνθρωποι, ενώ η ποσότητα και η ποιότητά του, ευθύνεται για την καλή υγεία. Γι’ αυτό από την αρχαιότητα, στα μυστήρια, το νερό έπαιζε σημαντικό ρόλο, καθώς οι αρχαίοι το θεωρούσαν μέσο κάθαρσης κι ήταν απαραίτητο το πλύσιμο σε όποιον ήθελε να εισέλθει σε ιερό χώρο για να προσευχηθεί.

Βρύσες ή κρήνες υπήρχαν σε κάθε χωριό και πόλη, εκτός από τις περιοχές όπου η ύδρευση γινόταν από πηγάδια, που φρόντιζαν να μη λείψει τούτο το αγαθό από κανέναν, ακόμα κι όταν το νερό ήταν περιορισμένο, λόγω της λειψυδρίας του καλοκαιριού. Σε κάποιος τόπους, κατασκεύασαν βρύσες, για να συγχωρεθούν οι πεθαμένοι, όπως φτιάχνουμε στον τόπο μας τα εικονοστάσια.

Λένε πως οι Νεράιδες, έβγαιναν εκεί που ήταν νερά ή βρύσες, και χόρευαν. Πολλά και γραφικά, λατρευτικά ελληνικά έθιμα, τελούνταν στις βρύσες και στις πηγές των χωριών τις χρονιάρες μέρες. Οι νοικοκυρές απόθεταν μειλίγματα, βούτυρα, καρπούς ή άνθη και κάποτε άναβαν ένα καντήλι στην κρήνη του χωριού. Αλλού την ημέρα του Αι-Γιαννιού στόλιζαν ένα κορίτσι με λουλούδια και μ’ ένα κρεμαστό δοχείο (δακράτσο= μπακράτσι), με τραγούδια και χαρές πήγαιναν στη βρύση να πάρουν καθαρό νερό. Τα φώτα πάλι, «Άγιαζαν οι βρύσες κι τα νιρά» κι οι νέες νύφες «κέρναγαν» ασημένια νομίσματα τις βρύσες για να’χει το καινούριο νοικοκυριό, όλα του κόσμου τα καλά. Την πρωτοχρονιά έφερναν στο σπίτι το «άκριτο», αμίλητο νερό, για να έχει καλοτυχία το σπιτικό. Έπρεπε ωστόσο να είναι από τρεις βρύσες, για να  φανερώσει στα κορίτσια το γαμπρό.

Άφθονα ήταν τα πόσιμα νερά που υδρεύανε το Δομοκό και πολλές βρύσες με πελεκητές πέτρες, τρέχανε το κρυσταλλένιο τους νερό, συνέχεια μέρα – νύχτα και με τις δροσερές σταλαγματιές τους δρόσιζαν τους διαβατάρηδες. Πολλές από τούτες τις βρύσες, είχαν μια μεγάλη πέτρινη γούρνα, για το πότισμα των ζώων και το πλύσιμο των ρούχων. Από αρχαιοτάτων χρόνων ο Δομοκός και τα χωριά του υδρεύονταν μέσω πηγαίων υδάτων από κρήνες, πηγές και πηγάδια με κρυστάλλινα γάργαρα νερά.

Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, Τούρκος χρονογράφος και περιηγητής, έγραφε σχετικά στο «Οδοιπορικό στην Ελλάδα», όταν το 1668 πέρασε από το Δομοκό: «Το ζωογόνο νερό υπάρχει άφθονο στο Δομοκό, αλλά τα μποστάνια και τ’ αμπέλια βρίσκονται μακριά απ’ το φρούριο».

Εντός της πόλης του Δομοκού κατά το 1881, υπήρχαν οκτώ κρήνες πόσιμου ύδατος.

 Μνημονεύω εδώ κάποιες από τις βρύσες του Δομοκού:

 

Σκαμνά-Βρύση: Βρίσκεται κοντά στην πλατεία του Δομοκού, παραπλεύρως της οικίας Κων. Καρατζά (έναντι οικίας Σκλατινιώτη). Ονομάστηκε Σκαμνά-Βρύση από τα υπάρχοντα τότε «σκάμνα» (μουριές) και είχε δύο κρουνούς με πηγαίο ύδωρ. Υπάρχει πάνω σ’ αυτή Τουρκική ενεπίγραφη πλάκα, με αραβική γραφή.

 Χαμάμ-Βρύση: Λίγα μέτρα έξω από το οθωμανικό λουτρό του Δομοκού σώζεται η Κρήνη Χαμάμ, η οποία θεωρείται, μαζί με το γειτονικό χαμάμ, μνημείο της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής. Βρίσκεται στη Δυτική πλευρά του Δομοκού προς τους παλιούς Στρατώνες και το δρόμο προς το «Κιόσκι». Έχει γάργαρο πηγαίο νερό με δύο κρουνούς. Ονομάστηκε έτσι γιατί βρίσκεται δίπλα στα Οθωμανικά λουτρά (χαμάμ). Εκεί λουζόταν και το χαρέμι του Τούρκου Γιαβέρ-Πασά. Είναι κατασκευασμένη ασβεστολιθική τοιχοποιία και επαναχρησιμοποιήθηκε αρχαία υλικά, ειδικά στις χαμηλότερες σειρές. Η πρόσοψη είναι διακοσμημένη με αιχμηρή καμάρα που στηρίζεται σε δύο προβλήτες. Δύο μικρές εσοχές τοποθετούνται στο τύμπανο και φαίνεται ότι αντιστοιχούν στα δύο ανοίγματα από τα οποία ρέει το νερό. Μπορεί να υπήρχαν επιγραφές, στις δύο ρηχές ορθογώνιες εσοχές, που διατηρούνται σε υψηλότερη θέση. Το νερό πέφτει σε μια πέτρινη λεκάνη και ρέει έξω από μια τοιχοποιία προς τη γειτονική κοίτη. Η κρήνη είναι στεγασμένη με επίπεδη κεραμοσκεπή, η οποία στηρίζεται στον τοίχο της πρόσοψης και σε δύο πέτρινες αποβάθρες.[1]

 Βοϊβόδα - Βρύση: Κάτω από Γκιόσκι πλησίον της οικίας Σιαφάκα.[2]

 Βάτο – Βρύση: Πλησίον της οικίας Παπάζογλου Ν.

 Σιντριβάνι : Έναντι της οικίας Χρ. Τσουτσουλόπουλου.

 Μπαμπαλί – Βρύση : Πλησίον παλαιού Καβάκι (λεύκα) και βρύσης Χαμάμ.

 Κυράς – Βρύση : Βρίσκεται προς την ανατολική πλευρά πάνω από το παλαιό Δημοτικό Σχολείο με δύο γούρνες (κούπες).

 Γκιόσκι – Βρύση : Βρίσκεται προς τη δυτική πλευρά του Δομοκού έχει άφθονο πηγαίο, κρύο, δροσερό και χωνευτικό νερό, με δύο γούρνες (κούπες). Υπήρξε τόπος απογευματινού περιπάτου των Δομοκιτών με τις συστάδες από λεύκες και οπωροφόρα δέντρα.

 

Πλάτανος – Βρύση : Βρίσκεται προς την ακραία δυτική πλευρά της πόλης, προς τον Θαυμακό (τότε Κάτω Δομοκός), όπου υπήρχε συστάδα από πλατάνους και ένας γεροπλάτανος άνω των χιλίων ετών, τον οποίο έκοψαν οι Γερμανοί κατακτητές κατά το έτος 1942, την περίοδο της κατοχής, «δεικνύοντες και εδώ τον βάρβαρον πολιτισμόν τους», (Θ. Καρατζάς 1962).

 

Μάτι – Βρύση: Βρισκόταν στην ακραία ανατολική πλευρά του Δομοκού, μέσα σε συστάδα πλατάνων και είχε γάργαρο πηγαίο νερό. Απέναντί της είχε κτιστεί η «Παιδούπολις», κατασκήνωση μικρών μαθητών, στο χώρο όπου στεγάζονται σήμερα το Κέντρο Υγείας Δομοκού και το Θεραπευτήριο Χρόνιων Παθήσεων. Ο χώρος εξακολουθεί και σήμερα να είναι όαση δροσιάς και ξεκούρασης για τους ταξιδιώτες, στη σκιά των πλατάνων και των άλλων πανύψηλων δέντρων, που βρίσκονται στο χώρο όπου λειτουργεί ταβέρνα-αναψυκτήριο, σε Δημοτικό οίκημα.

Λαφίνα βρύση: Δυτικά από το Στρογγυλόκαστρο, κάτω από τον λόφο της Ψηλόραχης. Η λέξη «λαφίνα», σημαίνει το θηλυκό ελάφι (ή αλάφι, από το αρχ. Ελληνικό ἔλαφος). Γνωστή ήταν στην αρχαιότητα η ιερή λαφίνα της θεάς Άρτεμης. Τα μάτια τους είναι ωραία και μεγάλα – μάτια «λάφινα» ονομάζει ο λαός τα ωραία μάτια κοριτσιού- που εκφράζουν ευγένεια... Πολλές παροιμίες («Μου γύρεψε λαγού τυρί, κι από λαφίνα γάλα») και  δημοτικά τραγούδια, υπάρχουν σχετικά με την ελαφίνα ή λαφίνα:  «Όλα τ’ αλάφια βγήκανε κι’ όλο δροσολογιούνται. Και μια λαφίνα ταπεινή δεν πα κοντά με τ ' άλλα. Όλα τ’ απόσκια περπατεί κι’ αντίζερβα κοιμάται. Κι ότ’ εύρει γάργαρο νερό, θολώνει και το πίνει». Οι λαφίνες κατέβαιναν συχνά στις βουνίσιες βρύσες για να πιουν νερό. Προφανώς το ίδιο συνέβαινε και σε τούτη τη βρύση, απ’ όπου πήρε μάλλον τ’ όνομά της (όπως λέμε «περδικόβρυση»= η βρύση που πίνουν νερό οι πέρδικες).

 

Δεν παραλείπουμε να προσθέσουμε στις παραπάνω βασικές κρήνες του Δομοκού και αυτές με τις οποίες συνέδεσε το όνομά του ο Σεραφείμ Μαργαριτόπουλος, από το Δομοκό, ο οποίος, σύμφωνα με τον Θεόδωρο Καρατζά (1962) «όπου εύρισκε πηγή με καθαρό, γάργαρο νερό, κατασκεύαζε και βρύση με δικές του δαπάνες». Το όνομά του λοιπόν συνδέθηκε με τις βρύσες αυτές, γνωστές ως «Σεραφείμ – Βρύσες».

Σ’ αυτές τις βρύσες αναφέρονται οι: Κάτω από τον Άγιο Αιμιλιανό, στο «νέο συνοικισμό» Δομοκού, με την ονομασία «Μίσαγα», η «Χειμάρα-Βρύση» στο Μπουγάζι, η «Βρύση-Μπάγια», η «Τόλια-Βρύση» πάνω από το περιβόλι Γουλή, η «Κεραμίδα-Βρύση» στο Ματζοχώρι, η «Βρύση-Αλυάγα» πλησίον οικίας Γ. Πανάρα στο Μελισσοχώρι ή Ματζοχώρι, η «Κρύα-Βρύση» κάτω και βόρεια της οικίας Χ. Γουλή, «Λειβαδάκια» στο δρόμο προς την Ομβριακή, τη βρύση του Παλαιού Προφήτη Ηλία (χωράφι Μ. Κοντινόπουλου), τη «Βρύση Παπαπέτρου» στις Γόλιανες, την «Κοττά – Βρύση» προς την ανατολική πλευρά πλησίον του μνημείου Κόκκαλη», τη «Σκαβδάκι – Βρύση» κάτωθι της οικίας Χ. Παπιώτη κλπ.

  *Δημήτρης Β. Καρέλης

Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος, 

Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών 

στον Ελληνικό Πολιτισμό της 

Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ. 

karelisdimitris@gmail.com

---

[1] Brouskare, Erse, Ottoman Architecture in Greece, Athens, 2009 - Σελίδα 103.

[2] Βοεβόδας (ή βοϊβόδας), είναι τίτλος που έφεραν στρατιωτικοί και πολιτικοί διοικητές επαρχιών στις σλαβικές χώρες και την Ευρωπαϊκή Οθωμανική Αυτοκρατορία.