Νεοχώρι Δομοκού: Η αετοφωλιά της Όθρυος…

Νεοχώρι Δομοκού: Η αετοφωλιά της Όθρυoς…

Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Η αετοφωλιά της Όθρυς…

Το Νεοχώρι Δομοκού, χτισμένο στις ανατολικές βουνοκορφές της Όθρυς, δεσπόζει σκαρφαλωμένο ψηλά, σαν αετοφωλιά, κοντά στη Φιλιαδώνα, τη Μελιταία, την Ανάβρα Μαγνησίας και το Λιμογάρδι Φθιώτιδας. Για να φτάσεις σε τούτο το γραφικό χωριουδάκι, ανηφορίζεις το όρος Όθρυς, γνωστό κάποτε και ως «Βουνόν της Γούρας», 42 χλμ. από τη Λαμία και 35 χλμ. από το Δομοκό.[1]

Είναι ιδιαίτερα γραφικό χωριό, χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά του βουνού, με θαυμάσια θέα, προς τον κάμπο της Μελιταίας, της Ξυνιάδας και του Δομοκού, μεγάλο ξέμακρο ορίζοντα, μ’ απέραντο πλατύ ουρανό, πολύ πράσινο και τρεχούμενα νερά. Πολλά από τα σπίτια του είναι πια μισογκρεμισμένα ή παρατημένα και εναλλάσσονται με μαραζωμένα χαμόσπιτα, από το πέρασμα του χρόνου και την εγκατάλειψη, ειδικά μετά το 1965, όπου η μετανάστευση στις μεγαλουπόλεις και στο εξωτερικό ήταν στο φόρτε της. Ωστόσο, το Νεοχώρι τα τελευταία χρόνια, καταφέρνει να κρατά ζωντανό τ’ όνειρο, καθώς πολλοί ξενιτεμένοι επιστέφουν στις ρίζες κι αρχίζουν ν’ αναπαλαιώνουν τα πατρικά τους, αλλά και να χτίζουν όμορφα, πέτρινα καινούργια σπίτια.

Οι Νεχωρίτες

Τούτος εδώ ο τόπος, έχει παλιά και πλούσια ιστορία και κατοίκους περήφανους, εργατικούς. Οι Νεχωρίτες, άνθρωποι του μόχθου και του μεροκάματου, άντεξαν στις κακουχίες, τις δυσκολίες, τη νομαδική ζωή και ρίζωσαν για μια ζωή ολόκληρη, στον τόπο που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Ζούσαν εδώ φτωχικά, βγάζοντας τα προς το ζην κυρίως από την κτηνοτροφία, τη γεωργία και την υλοτομία.

Η ιστορία του Νεοχωριού

Το Νεοχώρι λεγόταν κάποτε «Ορθός» και ζούσαν εδώ, όσο γινόταν αρμονικά, Έλληνες και Τούρκοι. Προχριστιανικοί οικισμοί υπήρχαν στην Καζάρμα, Σάββα, Τζιαρούτα και στο αρχαίο Κίτιο. Εικάζεται ότι οι Έλληνες κάτοικοι του αρχαίου Κίτιου, έφυγαν τον 4^ο αιώνα π.Χ. και ίδρυσαν το Νέο Κίτιο, μεταξύ Νάουσας και Έδεσσας. Στο Κίτιο έχει τις πηγές του ο Ενιπέας ποταμός. Το Νεοχώρι χτίστηκε πάνω στον παλαιό οικισμό Ορθό ή Οθρό περί το 1750, κατ’ άλλους το 1830, ως νέος οικισμός (Νέο-χωριό) και προήλθε από τη συνένωση των παλαιοτέρων οικισμών Ορθού, Καλαμακίου, Μαύρης και Αγίας Παρασκευής.[2]

Από την γενεαλογική έρευνα για την καταγωγή των κατοίκων του Νεοχωρίου, συμπεραίνουμε ότι όπως στους περισσότερους οικισμούς της περιοχής έτσι και σ’ αυτόν οι περισσότεροι κάτοικοι ήρθαν από μακρινές περιοχές (π.χ. Τσαδήμας από Κάτω Ιταλία, Αυγέρης και Ράρρας από την Ήπειρο, Ράμμος από την Ημαθία) ή από πιο κοντινές (Φράγκος και Σχοινάς από Πλάτανο Αλμυρού, Στάικος και Τζινάβας από το Γαρδίκι Φθιώτιδας, Ζαχαρής από Κόζιακα Τρικάλων, Καραπέτσας από το Λογγίτσι Στυλίδας, Ζγατζούρης από Παλαιοχώρι Λαμίας), αλλά και από τις όμορες ή πλησιέστερες κοινότητες (Χριστοδούλου από τη Φιλιαδώνα, Σκαρμούτσος και Παπαδήμας από Μακρολίβαδο, Τσίρκας από Δίβρη Λαμίας).[3]

Κατά την επαναστατική δράση του 1854 στη Θεσσαλία, οι επαναστάτες, με την συμπαράσταση πολλών ντόπιων κατοίκων, έδωσαν μάχη στη θέση «Σάββα Βρύση», κοντά στο Νεοχώρι Δομοκού, εναντίον Τουρκαλβανών που έρχονταν από τον Αλμυρό.

Κατά την επανάσταση του 1878, για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, και την ένωση της υπόδουλης Θεσσαλίας και της περιοχής Δομοκού, με την ελεύθερη Ελλάδα, το σημαντικότερο καπετανάτο της περιοχής, είχε έδρα στο Νεοχώρι Δομοκού και διοικούνταν από τριμελή επιτροπή, τη λεγόμενη «Τριμελία», τον ιερέα του Νεοχωρίου παπά- Δημήτρη Κανάκη, τον Ομβριακίτη Βασίλη Κόκκινο, τον Δημ. Αβαριτσιώτη ή Γουρνά από τη Μελιταία και γραμματέα τον Δομοκίτη Δημήτρη Μάμμο. Ο ρόλος της τριμελούς επαναστατικής επιτροπής ήταν πολιτικός και στρατιωτικός, αλλά και συγχρόνως και συντονιστικός.

Το 1880 και στα «Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας», στον «Πίνακα των παραχωρούμενων χωριών της Θεσσαλίας», αναφέρεται πως το Νεοχώριον κατοικούνταν από 300 Χριστιανούς.[4] Στο Νεοχώρι αναφέρεται και ο Νικόλαος Γεωργιάδης, το 1880, στο βιβλίο του «Θεσσαλία», δίνοντας έμφαση στην έλλειψη στοιχειώδους ασφάλειας για τους κατοίκους της περιοχής, λόγω των ληστών που κρυβόταν στα βουνά και τ’ άγρια φαράγγια, ενώ λυμαίνονταν την ευρύτερη περιοχή της Όθρυος, για πολλά χρόνια.[5] Στο δυτικό μέρος του χωριού την ονομαζόμενη Καζάρμα, όπου υπήρχε Τουρκικό φυλάκιο, ζούσαν μέχρι το 1883 αρκετές οικογένειες Τούρκων, οπότε αναχώρησαν για το Ικόνιο της Μικράς Ασίας.

Η συνοριακή γραμμή, από τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους το 1832 ως την απελευθέρωση το 1881, περνούσε από εδώ. Όπως αναφέρει ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής το 1842, τα οθωμανικά στρατεύματα ξεκινούσαν την κίνησή τους με την ανατολή του ηλίου, σε έξι συνοριακούς σχηματισμούς, ενώ στο πρώτο μονοπάτι όπου κινούνταν η πρώτη ομάδα, ήταν από τη Γούρα στο Νεοχώρι και αντίστροφα.^{^[6]}

Σύμφωνα με τον Γουίλιαμ Κίνερντ Ρόουζ, στο Νεοχώρι κατέφυγαν πολλοί καταδιωκόμενοι Έλληνες στρατιώτες του Μετώπου Βελεστίνου – Αλμυρού, κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ωστόσο εκδιώχθηκαν από τον στρατό του Ετέμ Πασά.[7]

Τραγική στιγμή για την ιστορία και το μέλλον του ήταν το κάψιμο του χωριού από τους Ιταλούς κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, που ανάγκασε τους κατοίκους να ξεκινήσουν μια νέα ζωή στη Λαμία μέσα στην φτώχεια και στην ανέχεια.

Διοικητικές μεταβολές

Το χωριό, απελευθερώθηκε από τον Τούρκικο ζυγό, μαζί με την υπόλοιπη περιοχή Δομοκού και τη Θεσσαλία, τον Αύγουστο του 1881.

Ανήκε από το 1883 έως το 1912, στο Δήμο Μελιταίας, μαζί με την Αβαρίτσα, τη Χιλιαδού, το Καραχασάν, τη Μαντασιά, τα Αλήφακα, το Δραχανί, τη Δραμάλα και τον Παλαμά.

Έκτοτε, αποτέλεσε ίδια κοινότητα χωρίς άλλη μεταβολή έως το 1998 και την Διοικητική μεταρρύθμιση του «Νόμου Καποδίστρια», οπότε και εντάχθηκε ως Δημοτικό Διαμέρισμα στο Δήμο Δομοκού και σήμερα είναι μία από τις 34 Τοπικές Κοινότητες του «Καλλικρατικού» Δήμου Δομοκού.

Το επιβλητικό δάσος της Σαναΐλας

Στ' ανάντη του χωριού, απλώνεται επιβλητικό και ζηλευτό, το καταπράσινο δάσος της Σαναΐλας, τόπος όπου οι Κένταυροι περνούσαν μεγάλο μέρος της ζωής τους. Πηγή πλούτου και μεγάλη περιούσια ετούτο το δάσος, έκτασης 26.400 στρεμμάτων, που είναι συνιδιόκτητο και το κληροδότησε στους κατοίκους του Νιχωριού, ο Οθωμανός γαιοκτήμονας κάτοχός του, μετά την φυγή των Τούρκων καταχτητών από τον τόπο μας. Η μικρή, ωστόσο πλουτοπαραγωγική υλοτομία της περιοχής Δομοκού, διενεργούνταν ως τις αρχές του 20^ου αιώνα, στα δάση Νεοχωρίου (Σαναΐλα), Σχισμάδος και Ζαπαντίου, κυρίως με την παραγωγή ξυλανθράκων (ξυλοκάρβουνου). Το δάσος, διαχειρίζεται σήμερα ο «Αναγκαστικός Δασικός Συνεταιρισμός Διαχείρισης Συνιδιόκτητου Δάσους «Σαναΐλα» Νεοχωρίου».

Ο θεϊκός ποταμός Ενιπέας

Από την κοιλάδα του Νεοχωρίου πηγάζει ο «θείος ποταμός Ενιπέας», ο οποίος, όπως γράφει ο Στράβων: «από της Όθρυος ρέων, δέχεται τον Απιδανόν κατενεχθέντα εκ Φαρσάλου». Στα ρείθρα αυτού του ποταμού, η ηρωίδα Τυρώ είχε αγαπήσει τον ποτάμιο θεό Ενιπέα και περνούσε τις μέρες της μαζί του. Όμως, ο θεός της θάλασσας και των νερών, ο Ποσειδώνας, έλαβε τη μορφή του Ενιπέως και την εξαπάτησε. Έτσι ο Ποσειδών και Τυρώ έγιναν οι γονείς του Πελία και του Νηλέως. Ο Χιλιαδιώτικος ποταμός, ο πάλαι Ενιπέας, δέχεται τα ύδατα της στενής κοιλάδας του Νεοχωρίου, της Χιλιαδούς και της Μελιταίας, ενώ διερχόμενος κάτω από το χωριό Μαντασιά, ενώνεται μεσημβρινώς του χωρίου Ταμπακλή (Σκοπιά), με τον Γουριώτικο ποταμό, που ρέει ξεκινώντας από τα βουνά της Γούρας, για να καταλήξει τελικά στον θεσσαλικό Πηνειό.[8]

Το σχολείο του Νεοχωρίου

Το αρχείο του σχολείου αρχίζει από το 1934-35, αλλά δεν είναι πλήρες, καθώς δεν σώζονται όλα τα βιβλία πριν το έτος 1950-51. Το δημοτικό σχολείο του χωριού σταμάτησε να λειτουργεί το 1986. Στο μαθητολόγιο που υπάρχει βρίσκουμε τα στοιχεία που αφορούν την περίοδο έως το 1942. Δεν δείχνουν όμως τη φοίτηση και την προαγωγή, παρά για το σχολικό έτος 1936-37 όπου ο δάσκαλος σημείωνε: Εγγραφέντες 84, εξετασθέντες 64, απορριφθέντες 20. Στοιχεία για τα δύο τελευταία χρόνια της κατοχής και την περίοδο του εμφυλίου δεν υπάρχουν, καθώς το σχολείο δεν λειτούργησε. Το 1943 το χωριό κάηκε από τους Ιταλούς και αργότερα, στα χρόνια του Εμφυλίου, οι περισσότεροι κάτοικοι μετοίκησαν προσωρινά στη Λαμία. Κάποιες φορές, τα χρόνια που οι κάτοικοι παρέμεναν στο Νεοχώρι, ο παπα-Αναστάσης συγκέντρωνε τα παιδιά στην εκκλησία. Μεγάλος είναι ο αριθμός των παιδιών που φοίτησαν το σχολικό έτος 1950-51, πράγμα φυσικό μετά τα πολλά χρόνια ελλιπούς εκπαίδευσης. Απ' αυτούς εξετάστηκαν 137 και προβιβάστηκαν 126.

Κάθετη πτώση παρουσιάζεται τη δεκαετία 1971-1981, ώσπου το σχολείο έκλεισε το 1985-86. Το σχολείο του Νεοχωρίου, λειτούργησε ως 2θέσιο τουλάχιστον από το 1956-57, ως 3θέσιο το 1967-68 και πάντα ως μικτό. Δάσκαλοι που εμφανίζονται στα αρχεία του σχολείου ή θυμούνται οι κάτοικοι πως υπηρέτησαν εκεί, είναι κατά χρονολογική σειρά οι εξής: Ι. Νούλας, Ηλ. Καρφής, Δ. Περίσσιος, Σπ. Παπαδημητρίου, Αναγνωστόπουλος, Ν. Αβαριτσιώτης, Τρ. Χατζόπουλος, Π. Σμοκοβίτης, Αντ. Οικονόμου, Αθ. Λουκόπουλος, Μ. Γερονικολού, Δ. Τζιάλλας, Ελ. Σκαρμούτσου, Ε. Βότση, Γρ. Πολύζος, Κ. Αναγνωστόπουλος, Γρ. Ρίζος, Χρ. Σάμπαλης, Παπαευσταθίου, Πετεινός, Χρ. Αρβανίτης, Ανδρίτσου, Αθ. Χριστοδούλου, Δασκαλοπούλου, Ν. Λιάκος, Αθ. Πάνου, Θωμάς Μπασιακούρας, Χρ. Σκάρλας, Δ. Σγάγιας, Χρ. Σόρκος, Γ. Κοντέλλα, Χρ. Φωτόπουλος. Από τους παραπάνω πολλά χρόνια φαίνεται πως υπηρέτησαν εδώ οι Δ. Τζιάλλας (1951-59) και Χρ. Αρβανίτης (1966-75).

Οι μαθητές στεγάζονταν σε κοινοτικό κτίριο και μετά το 1930, το οποίο ωστόσο, κρίθηκε ακατάλληλο και κατεδαφίστηκε. Με ενέργειες του βουλευτή Ευσταθίου Μαλαμίδα χτίστηκε το νέο σχολικό κτίριο, που λειτούργησε για πρώτη φορά το 1935 περίπου. Στο μεσοδιάστημα, τα παιδιά έκαναν μαθήματα στην εκκλησία.

Τα τοπόσημα του σήμερα…

Σήμα κατατεθέν του Νεοχωρίου Δομοκού είναι ο σεπτός ιερός ναός των Αγίων Αναργύρων που δεσπόζει στην ομώνυμη πλατεία. Αγέρωχος και ολόλαμπρος, όπως όταν ανεγέρθηκε το 1800, φύλακας πιστός και παρηγορητής των ψυχών. Το χωριό διαθέτει ακόμη δύο ξωκλήσια, τον Προφήτη Ηλία και την Παναγιά, στην οποία γίνεται κάθε χρόνο πανηγύρι το Δεκαπενταύγουστο.

Στην πλατεία του χωριού, έναντι των Αγίων Αναργύρων, λειτουργεί το μοναδικό καφενείο. Στην κεντρική πλατεία, δίπλα στην εκκλησιά, ρέει το γάργαρο, κρυστάλλινο νερό της εξάκρουνης, στεγασμένης βρύσης του χωριού.

Στην κεντρική πλατεία του Νεοχωρίου, στις αρχές του Αυγούστου, πραγματοποιείται η ετήσια καλοκαιρινή χοροεσπερίδα, από τον δραστήριο πολιτιστικό σύλλογο των Απανταχού Νεοχωριτών, ενώ ανήμερα τον 15αύγουστο στήνεται πανηγύρι στην περιοχή της Παναγίας, μέσα στα πλατάνια, για την Κοίμηση της Θεοτόκου.

Το Νεοχώρι, με τα όμορφα πέτρινα σπίτια του και τις αυλές με τα λουλούδια, είναι μια όαση δροσιάς για τους καλοκαιρινούς επισκέπτες και μια κοντινή, αλλά συνάμα γοητευτική απόδραση για τους απανταχού φυσιολάτρες και κυνηγούς. Όμως, ακόμη και στις δυσκολίες του χειμώνα, μπορεί κανείς ν’ απολαύσει εδώ το ολόλευκο τοπίο και τις χάρες του χιονιού.

Βιβλιογραφία:

«Η γη που γεννήθηκε ο Έλληνας – Η ιστορία της Βόρειας Φθιώτιδας και του Δομοκού», Δημήτρης Β. Καρέλης, Μάιος 2013.
«Γενεαλογική έρευνα» των Αργύρη Καραπέτσα - Βάιου Σταύρου, στο: «Πρακτικά Συνεδρίου : «Ιστορία και πολιτισμός της επαρχίας Δομοκού», Δήμος Δομοκού-ΕΜΑΕΔ-, Δομοκός 17-18/5/1997.
«Ιστορία της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της τ. επαρχίας Δομοκού» του Ν. Φασατάκη,, έκδοση Δήμου Δομοκού, 2002.
blog: neohoripress.blogspot.com.

[1] Επίσης Νιχώρι και Νεχώρι.

[2] Όρθρος, ούθρος ή όθρος, είναι χρονικό διάστημα λίγο πριν από την ανατολή του ήλιου. Είναι μέρος μέτρησης της ημέρας που κληρονομείται από τη ρωμαϊκή περίοδο και διατηρείται ακόμη στον Χριστιανισμό (Ορθοδοξία, Καθολικισμός, Αγγλικανισμός, Λουθηρανισμός κ.ά.). Στην ελληνική μυθολογία, με το όνομα Όρθρος ή Όρθος (σπανιότερα και Όρφος) είναι γνωστός ένας σκύλος με δύο κεφάλια, γέννημα του Τυφώνα και της Έχιδνας.

[3] «Γενεαλογική έρευνα» των Αργύρη Καραπέτσα - Βάιου Σταύρου, «Ιστορία & πολιτισμός της επαρχίας Δομοκού».

[4] Οδοιπορικά Ηπείρου και Θεσσαλίας, υπό του παρά τω Υπουργείω των Στρατιωτικών Επιτελικού Γραφείου. Εν Αθήναις : Εκ του Εθνικού Τυπογραφείου, 1880.

[5] «Είνε δε αι γαίαι των χωρίων τούτων ου μόνον προς γεωργίαν πρόσφοροι αλλά και προς κτηνοτροφίαν επιτήδειαι, δυνάμεναι να καταστήσωσιν ευημερούντας τους νύν δυσπραγούντας κατοίκους αυτών, εάν υπήρχε τάξις και ασφάλεια», Νικόλαος Γεωργιάδης, Θεσσαλία, Αθήνα 1880.

[6] Antiquités Helléniques, ou Répertoire d'Inscriptions Et d'Autres Antiquités Découvertes Depuis l'Affranchissement de la Grèce. by A. R. Rangabé.

[7] Ο Γουίλιαμ Κίνερντ Ρόουζ (William Kinnaird Rose), ήταν Σκωτσέζος δημοσιογράφος, ανταποκριτής πολέμου, ερευνητής και συντάκτης του Brisbane Courier.

[8] «Ενιπεύς, όνομα ποταμού δια του και από γαρ του του σημαίνοντας την απειλήν. γέγονε και γαρ ούτος ποταμός άγριός έστι και απειλούνται έoικε το δε ένα γέγονε από του ενίπω ό έστιν επίπληξις και λοιδορία». «Τον δ’ εν τη Θετταλία Ενιπέα γράφουσιν ός από της Όθρυος ρέων, δέχεται τον Απιδανόν κατενεχθέντα εκ Φαρσάλου» και αλλαχού «Ο δε Ενιπεύς, από της Όθρυος ρυείς εις τον Απιδανόν παραβάλλει, ο δ’ εις τον Πηνειόν», Στράβων, Γεωγραφικά.