 |
| «Κρεμάλα των σκυλιών», στο Λυκούδιο της Ελασσόνας το 1960 |
Το αποκριάτικο έθιμο της εικονικής «κρεμάλας των σκυλιών»
Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης
Η λαογραφία της πατρίδας μας είναι εξαιρετικά πλούσια
και διδακτική. Ωστόσο, πολλά απ’ τα παλαιότερα ήθη και έθιμα, είναι εξαιρετικά
απίθανο να γινόταν σήμερα αποδεκτά, παρότι θα πρέπει να εξετάζονται πάντοτε υπό
το πρίσμα της εποχής στην οποία ανάγονται.*
Ένα απ’ αυτά τα
αμφιλεγόμενα έθιμα, ήταν το πραγματικό ή εικονικό «κρέμασμα των σκυλιών»,
που λάμβανε χώρα συνήθως την Κυριακή της Τυρινής ή την Καθαρή Δευτέρα. Η
συνήθεια αυτή, ανάγεται στην Ελληνική Αρχαιότητα και τον «περισκυλακισμό», την
αρχαία ελληνική ιερή τελετή, κατά την οποία γινόταν θυσία σκύλακος (κουταβιού)
και περιφορά αυτού προς τιμή της αρχαίας θεότητας Εκάτης της Σελήνης.
Κατά τον περισκυλακισμό γίνονταν καθαρμός των οικιών
και καύση όλων των απορριμμάτων προ του ειδώλου της θεάς. Ανάλογη θυσία
γίνονταν και στη Ρώμη κατά τα γενόμενα Λουπερκάλια, τα Ρουβεργάλια
και τη λεγόμενη «κυνοσκοπία» (augurium canarium).
Το κρέμασμα σκυλιών, διατηρήθηκε στο προγονικό έθιμο
των Θρακών «Μπέης» ή «Κιοπέκ-Μπέης», δηλαδή ο «Άρχοντας των
Σκυλιών», που πιθανότατα διαδόθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα από τους πρόσφυγες
της Ανατολικής Θράκης, στα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς.
Το παλαιό έθιμο, το «κρέμασμα ή κρεμάλα των σκυλιών»,
δικαίως θεωρήθηκε βάρβαρο και αναχρονιστικό και σαν τέτοιο λησμονήθηκε και εγκαταλείφθηκε,
παρότι σε πολλούς τόπους αναβίωνε κατά καιρούς, όπως στο Λυκούδιο της Ελασσόνας
το έτος 1960, στο Ριζόμυλο Μαγνησίας και σε άλλες περιοχές της Θεσσαλίας
όπου υπήρξε εγκατάσταση προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία, όπως στο Νομό
Μαγνησίας (Νέα Αγχίαλος), στο Νομό Λάρισας (Νέο Μοναστήρι, Μεγάλο Μοναστήρι,
Νέα Λεύκη, Δίλοφος, Νέες Καρυές, Κοιλάδα) και στο Ν. Καρδίτσας (Τσιαμάς), αλλά και
στις Καρυές Δομοκού, κατά τη δεκαετία του 1980, οπότε και απαγορεύθηκε επίσημα
και σήμερα, ως παράνομο, διώκεται ποινικά.
Οι «ειδικοί, σκυλοφάηδες» ή «σκυλαράδες»,
κυνηγούσαν τότε με τις μαγκούρες τους, έπιαναν τα «κακά, άγρια, λυσσάρικα και
άπιστα σκυλιά» και τα κρεμούσαν εικονικά. Πολλές φορές, θύματα του εθίμου ήταν
και οι γάτοι.
Σ’ ένα πρόχειρο ικρίωμα ή μάγγανο, σε δύο ζεύγη
ξύλινων στύλων, κρεμούσαν σχοινιά, τα οποία έστριβαν επιμελώς. Σε μια θηλιά,
στην άκρη των σχοινιών, περνούσαν το σκυλί ζωντανό, αφήνοντάς το να περιστρέφεται
αντίστροφα και με ταχύτητα, ζαλίζοντας το άμοιρο σκυλί, το οποίο μόλις
συνερχόταν από το σοκ, έτρεχε να κρυφτεί για μέρες. Σε πολλούς τόπους, όπως στο
Ρυζόμυλο, ακολουθούσε το Εικονικό δικαστήριο και χορευτικές δραστηριότητες με
τη συνοδεία γκάιντας ή τραγούδι. Παράλληλα, η επιτροπή των διοργανωτών, συγκέντρωνε
διάφορα φιλοδωρήματα από τους θεατές, προκειμένου να διατεθούν για κάποιο
κοινωφελή σκοπό.
 |
| Oι «σκυλοφάηδες», με τα μάγγανα στα χέρια |
Πολλές προφάσεις είχαν πρόχειρες διαχρονικά οι «σκυλοφάηδες» για να δικαιολογήσουν το παράξενο και βάρβαρο αυτό έθιμο. Άλλοτε έλεγαν πως το έκαμαν γιατί τα τσοπανόσκυλα άφησαν αφύλαχτο το κοπάδι τους από τους λύκους και τα τιμωρούσαν, όμως η δικαιολογία αυτή δεν ευσταθεί, διότι απλούστατα: Τα τσοπανόσκυλα δεν εγκαταλείπουν εύκολα το κοπάδι! Άλλες φορές πάλι έλεγαν πως δεν παθαίνουν τίποτα τα σκυλιά και το έκαμαν για «να τους φύγουν οι ψύλλοι» ή ότι το σκυλί ήταν παλαβό και το κάνανε «για να τού ’ρθει γνώμ’». Συνήθως δεν εξαιρούσαν καμιά κατηγορία σκύλων, έκτος από τα κυνηγετικά.
Τα λεγόμενα άπιστα σκυλιά, τα «κρυφά σκυλιά, σκληρά,
γιομάτα κακία», που δαγκάνουν ακόμη και γυναίκες ή μικρά παιδιά, πρόσωπα τα
όποια δεν πειράζουν τα άλλα σκυλιά, τα κρεμούσαν αλύπητα. Αυτά,
τα «άπιστα σκυλιά», ορμούσαν κρυφά, χωρίς γαύγισμα, το όποιο είναι προειδοποίηση
στον ανύποπτο διαβάτη να λάβει και αυτός τις προφυλάξεις του. Ακόμη
και ο κύριός του δεν τον έβλεπε με καλό μάτι ετούτο το σκύλο: «Δεν είνι από
σόϊ του σκ’λί», έλεγε.
Όμως, ακόμη και μετά το κρέμασμα, δεν ήταν δυνατόν ν’ αλλάξει
πρόγραμμα ο σκύλος, ο πιο πιστός φίλος του χωρικού και αχώριστος σύντροφός του,
άλλα και ο πιο ανέξοδος και απαραίτητος φύλακας του σπιτιού και της περιουσίας
του. Γι’ αυτό ο χωρικός ουδέποτε έπαψε
ποτέ να τον αγαπά.
Δεν είναι εύκολο να βρούμε την ακριβή προέλευση του
εθίμου, ούτε βέβαια να πούμε με ακρίβεια αν είχε σκοπό τον εξαγνισμό του τόπου,
την εξωτερίκευση χαράς και ψυχαγωγίας, μίσους ή εκδίκησης.
Ωστόσο, κάποιοι παρουσίαζαν το έθιμο αυτό ως συμβολικό
και τα «άπιστα σκυλιά» δεν ήταν άλλα από «τον προαιώνιο εχθρό της
φυλής μας, τον Τούρκο», τον όποιο συνήθιζαν να ονομάζουν έτσι. Λέγεται
λοιπόν, πως τούτο το έθιμο, είχε σκοπό την διαιώνιση του μίσους κατά τού
τουρκικού ζυγού και την μελλοντική ανάσταση του Έθνους.
*Η επιστήμη της κοινωνιολογίας και της λαογραφίας, οφείλει
να αναδεικνύει όλες τις πλευρές, ακόμη και τις πιο δυσάρεστες ή βάρβαρες, υπό
την σημερινή οπτική γωνία, με σκοπό όχι την επανάληψή τους, αλλά αντίθετα, την
αποφυγή επανεμφάνισης τέτοιων φαινομένων και
πράξεων.
Βιβλιογραφία:
- Αθανασίου Παπανικολάου, Αστέριου Παπανικολάου, «Το κρέμασμα των σκυλιών», Θεσσαλικά Χρονικά, έκτακτη έκδοση (1965) επ' ευκαιρία της ογδοηκονταετηρίδος (1881-1961) από της απελευθερώσεως της Θεσσαλίας και ενώσεως μετά της μητρός Ελλάδος, Αθήναι, 1965, σελ. 567-568.
- Αθανάσιος Παπατριανταφύλλου, εκπαιδευτικός, Η κρεμάλα των σκυλιών και των γάτων, Θρακικά : σύγγραμμα, περιοδικό εκδιδομένον υπό του εν Αθήναις «Θρακικού κέντρου» και της «Εταιρίας Θρακικών Μελετών», Αθήναι, 1993, σελ. 203.
- Σαχινίδης Κώστας, «Αποκριάτικα εθιμικά χορευτικά δρώμενα Ριζομύλου Μαγνησίας: σύγχρονες κοινωνικές επιδράσεις και οι λειτευργίες τους», Πρακτικά Α’ Συνεδρίου ‘Λαϊκά δρώμενα/ Παλιές μορφές και σύγχρονες εκφράσεις’, Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα, 1996.
- Κρέμασμα σκυλιών τις απόκριες πραγματοποιούσαν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, https://www.zoosos.gr/
 |
*Δημήτρης Β. Καρέλης
Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος,
Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.
Μεταπτυχιακός φοιτητής στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών
(Π.Μ.Σ.) «Δημόσια Ιστορία» (ΔΙΣ),
της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών (ΣΑΕ) του Ε.Α.Π.
Copyright © 2022 - All Rights Reserved