ΙΔΕΟπολις
https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com
ΗΛΙΑ
ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ
Η γυναικεία «χειραφέτηση»
«Δεν είμαι του πατρός μου,
δεν είμαι του ανδρός μου… Θέλω να είμαι ο εαυτός μου»
Το παραπάνω σύνθημα κυριάρχησε στην δεκαετία του 1970 και του 1980 και
αποτύπωσε τον αγώνα των γυναικών για αυτοπροσδιορισμό
και αυτονομία. Το γυναικείο κίνημα
έθετε ως προτεραιότητα την αποδέσμευση από την πατρική και ανδρική εξουσία. Η κοινωνία – παραδοσιακή και
σύγχρονη – ταυτίζει την γυναίκα ως ακολούθημα του αρσενικού κι αυτό φαίνεται καθαρά τόσο σε θεσμικό επίπεδο
(οικογενειακό δίκαιο, νόμοι) όσο και στις καθημερινές σχέσεις. Το κορίτσι
λαμβάνει το επώνυμο του πατέρα –
παλιότερα υποχρεωτικά και του άνδρα της – συζύγου – και στην ταυτότητα
κατεξοχήν ζητείται το όνομα του πατέρα και όχι της μητέρας.
Η «εναντιοδρομία»
των δύο φύλων
Ωστόσο, οι καιροί αλλάζουν, οι δημοκρατικές
ιδέες διαποτίζουν κάθε νόμο, θεσμό και συμπεριφορά και η θέση της γυναίκας
αναβαθμίστηκε σε μεγάλο βαθμό. Ο πολιτισμός
μας σκιαγραφείται ως προϊόν και τη συμβολής της γυναίκας. Η γυναίκα, δηλαδή,
έπαυσε πλέον να αποτελεί το αναγκαίο ακολούθημα
του «αρσενικού» και μάχεται μέσα από
τον αυτοπροσδιορισμό της να
θεωρείται ως ο άλλος – ισότιμος
πόλος του πολιτισμού.
Συνιστά κοινό τόπο πως η αξία και η ποιότητα ενός πολιτισμού είναι εξάρτηση
της ικανότητας της κοινωνίας να συνθέτει
τα αντίθετα και να εκμεταλλεύεται δημιουργικά τα διαφορετικά – ενάντια
στοιχεία. Η ενότητα και η ισορροπία που απορρέει από τις
συγκρούσεις των ανόμοιων και των αντιθέτων πιστοποιεί και τον βαθμό εξέλιξης κάθε κοινωνίας.
Όλες οι παραπάνω διαπιστώσεις βρίσκουν έκφραση
και δικαίωση σε εκείνες τις κοινωνίες που τα δύο φύλα συνυπάρχουν αρμονικά χωρίς να αλλοιώνονται τα διαφορετικά τους
στοιχεία και οι φυσικές τους ιδιαιτερότητες. Η διαχρονική «εναντιοδρομία» μεταξύ
των δύο φύλων στις μέρες μας απέκτησε άλλο περιεχόμενο και στόχευση. Απώτατος
στόχος η «γυναικεία χειραφέτηση» και η εξάλειψη κάθε στοιχείου
διακρίσεων που πηγάζει από τις φυσικές ιδιαιτερότητες του αρσενικού προς το
θηλυκό.
Η γυναικεία χειραφέτηση
Ο όρος «γυναικεία χειραφέτηση» λαμβάνει
κάθε φορά καινούριο περιεχόμενο και νοηματοδοτείται τόσο από την υπάρχουσα
κατάσταση (ο βαθμός ισότητας) όσο και από το πλήθος εκείνων των στόχων που
θέτει κάθε φορά το γυναικείο κίνημα. Η έννοια χειραφέτηση ορίζεται από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Η απελευθέρωση από παγιωμένες και
ξεπερασμένες αντιλήψεις αποτελεί το πρώτο βήμα για την επίτευξη της ισότητας. Όσο οι γυναίκες έχουν
ενσωματώσει στο αξιακό τους σύστημα
τη θέση της κατωτερότητας του γυναικείου φύλου, τόσο ο αγώνας για εξίσωση θα
ακυρώνεται από την αφετηρία του.
Εξάλλου η ίδια η ελευθερία ως έννοια και κατάσταση επιτυγχάνεται και βιώνεται μόνο
και στο βαθμό που το άτομο αποδεσμεύεται από τις εσωτερικές του ανασφάλειες, αναστολές και γενικά από
κάθε εσωτερικό παράγοντα που μειώνει την αυτοεκτίμησή
του. Για άλλους, όμως, το αίτημα της χειραφέτησης είναι συνάρτηση των αντικειμενικών παραγόντων και της
ικανότητας της γυναίκας να υπερβεί τους φραγμούς και τα όρια που θέτουν οι
εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες.
Η οικονομική
χειραφέτηση
Σε οικονομικό επίπεδο η γυναικεία χειραφέτηση
ταυτίζεται με την ανεμπόδιστη προσπάθεια αυτής να κατακτήσει και να γίνει
αποδεκτή σε κάθε θέση εργασίας. Η οικονομική
απελευθέρωση θεωρείται και είναι εκ των “ων ουκ άνευ» για τη γυναικεία
χειραφέτηση. Μία οικονομικά εξαρτημένη γυναίκα είναι μία ανελεύθερη γυναίκα.
Πολλοί είναι εκείνοι που χρησιμοποιούν την μαρξιστική
θεωρία για την απελευθέρωση της γυναίκας (ταξική διάρθρωση, εποικοδόμημα…).
Η κοινωνική
χειραφέτηση
Σε κοινωνικό επίπεδο η γυναίκα οφείλει και μπορεί να
δείξει όλες τις ικανότητές της και να αναπτύξει όλες εκείνες τις δραστηριότητες
που θα την καταστήσουν πρωταγωνιστή
των κοινωνικών εξελίξεων και όχι ένα συμπληρωματικό στοιχείο του ανδρικού
πληθυσμού. Η κοινωνική απελευθέρωση
συνδυάζεται πάντα με τις ευκαιρίες για επικοινωνία, σύναψη διαπροσωπικών
σχέσεων, έλεγχο και κριτική παρωχημένων αντιλήψεων και θεσμών και τέλος, με τη
δυνατότητα για συμμετοχή σ’ εκείνες τις διεργασίες που υποβοηθούν στην
κοινωνική πρόοδο και εξέλιξη. Ο θρυμματισμός κάποιων παρωχημένων στερεοτύπων συνέβαλε καταλυτικά στην
αναβάθμιση της γυναίκας ως υποκειμένου του «κοινωνικού γίγνεσθαι».
Η πολιτική χειραφέτηση
Επιπρόσθετα στο τομέα της πολιτικής, η «γυναικεία χειραφέτηση» μπορεί να επιτευχθεί και να λάβει
ουσιαστικό περιεχόμενο μόνο όταν ο μισός πληθυσμός γίνει ο πρωταγωνιστής των
αποφάσεων και εξελίξεων και όχι να παίζει το ρόλο ενός απαθούς θεατή ή ενός άβουλου
ψηφοφόρου. Πολιτική ελευθερία σημαίνει ότι ο καθείς νιώθει και ενεργεί ως
υπεύθυνο «υποκείμενο» και όχι ως «αντικείμενο» διαταγών και
αποφάσεων. Στο πλαίσιο αυτό η πολιτική
εκπροσώπηση της γυναίκας αναβαθμίστηκε, χωρίς αυτό να σημαίνει πως είναι η
επιθυμητή. Ο «εξανθρωπισμός» της εξουσίας και ο «πολιτικός πολιτισμός»
προϋποθέτουν την πολιτική συμμετοχή της γυναίκας. Η φαντασία και ο ρεαλισμός
συνιστούν τα κοινά στοιχεία τόσο της πολιτικής – ως της τέχνης του εφικτού –
όσο και της γυναικείας φύσης.
Η ηθική χειραφέτηση
Επίσης, σημαντικό θεωρείται για την ισότητα των
δύο φύλων και τη γυναικεία απελευθέρωση η αποδέσμευση από συντηρητικές απόψεις
και θέσεις για το περιεχόμενο της ηθικής. Όσο θα υπάρχει ένας άτυπος διαχωρισμός
από το κοινωνικό σώμα της Ηθικής, σε γυναικεία
και ανδρική ηθική, άλλο τόσο η γυναίκα θα είναι εγκλωβισμένη σ’ ένα
ασφυκτικό πλαίσιο συμπεριφοράς και σκέψης. Η υπέρβαση κάποιων συντηρητικών θεωριών για την ηθική της
γυναίκας θα ανοίξει διάπλατα τη λεωφόρο για την ελευθερία αυτής. Ο πουριτανισμός με ό,τι αυτός συνεπάγεται
υποχώρησε κι αποδέσμευσε την δημιουργικότητα
της γυναίκας και πλάτυνε τα όρια αλλά και το περιεχόμενο της ελευθερίας της.
Η ιδεολογική χειραφέτηση
Τέλος, σημαντικό βήμα προς την γυναικεία
χειραφέτηση θεωρείται και η απεξάρτηση της γυναίκας από τα υποπροϊόντα που καταναλώνει και αναπαράγει καθημερινά το κοινωνικό
σύνολο. Τα ιδεολογήματα περί φυσικής
ανισότητας, περί αδυναμίας σωματικής – πνευματικής του γυναικείου φύλου, περί
ενδογενούς ανικανότητας της γυναίκας για πρωτοβουλίες και μακροχρόνιους στόχους
που απαιτούν θέληση, αντοχή και δύναμη έχουν αναιρεθεί από την επιστήμη αλλά και από τις επιτυχίες των
γυναικών στους διάφορους τομείς.
Εάν δεχόμαστε ως άνθρωποι και λογικά όντα πως η
διαφορά – διάκριση των δύο φύλων
είναι μία επιλογή της φύσης ενώ η ανισότητα των δύο φύλων προϊόν του ανθρώπινου πολιτισμού
οφείλουμε να διορθώσουμε το ανθρώπινο λάθος και όχι να βιάζουμε κατά συρροή τις
επιλογές και τους νόμους της φύσης. Το τελευταίο μπορεί και οφείλει να
νοηματοδοτήσει στα πραγματικά του πλαίσια το περιεχόμενο του αιτήματος για «γυναικεία
χειραφέτηση».
Επιμύθιον
Κατά κύριο λόγο, όμως, «γυναικεία χειραφέτηση»
σημαίνει το δικαίωμα της γυναίκας να αυτοπροσδιορίζεται ως «ον» και όχι σε συνάρτηση με τις
επιταγές και τις απαγορεύσεις της κατεστημένης ηθικής και κοινωνικής
νοοτροπίας. Οι φιλοδοξίες, τα οράματα, τα όνειρα και οι πράξεις
κάθε γυναίκας επιβάλλεται να πηγάζουν από τις ανάγκες και επιθυμίες
αυτής και όχι να είναι η αντανάκλαση των συμφερόντων και αναγκών του άλλου
μισού του πληθυσμού. Η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, η δικαιοσύνη και η ηθική είναι
έννοιες θηλυκού γένους, όπως και η
δημιουργία και γι’ αυτό μπορούν να ταιριάξουν περισσότερο στο γυναικείο φύλο.
Βέβαια, η απελευθέρωση
της γυναίκας δεν είναι νομικό θέμα και προϊόν νομοθετικών ρυθμίσεων αλλά
αποτέλεσμα μιας βαθύτατης εσωτερικής
συνειδητοποίησης της γυναικείας φύσης και των δυνατοτήτων αυτής. Επιπρόσθετα
η γυναικεία χειραφέτηση είναι προϊόν μιας πάλης προς υπέρβαση όλων εκείνων των
εμποδίων της εξωτερικής πραγματικότητας που θέτουν όρια στην ελευθερία, στα οράματα και στους στόχους των γυναικών. Η
γυναίκα, λοιπόν, μπορεί να υπάρχει ως γυναίκα και ως ελεύθερο «ον», επιβεβαιώνοντας καθημερινά τη φύση της, το δώρο αυτό της φύσης, χωρίς όμως να μένει μόνο σ’ αυτό.
Η ελευθερία
δεν υπόκειται σε ποσοτικές μετρήσεις, γι’ αυτό και χειραφέτηση της γυναίκας και
εξίσωση δε σημαίνει αλλαγή όρων κυριαρχίας αλλά υπέρβασή τους. Διαφορετικά «Όσο η γυναίκα θα έχει κατώτερη θέση απ’ τον άνδρα στην
κοινωνία η ανθρωπότητα θα φωτίζεται απ’ το μισό της ήλιο».
*Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα της Γ υ ν α ί κ α ς.