Μετάφραση: Σπυριδούλα Βαρούτη
Ο Γάλλος κοινωνιολόγος είναι ένας από τους τελευταίους, εν ζωή, μιας γενιάς που στιγμάτισε τη Δυτική σκέψη. Όπως λέει, τώρα αισθάνεται ένα μεγάλο κενό.
Ο Alain Touraine, (Hermanville-sur-Mer, 1925) είναι ένας από τους τελευταίους εν ζωή μιας εξαίρετης γενιάς που στιγμάτισε τις κοινωνικές επιστήμες και τη δυτική σκέψη από τα μέσα του 20ου αι. μέχρι και τις αρχές του 21ου. Ως κοινωνιολόγος, ο τομέας σπουδών του έχει προσεγγίσει από τα εργοστάσια που μεταπολεμικά μετέτρεψαν τη χώρα σε μία κοινωνία μεταβιομηχανική και από τα κοινωνικά κινήματα μέχρι την κρίση της νεωτερικότητας. Με τις παρεμβάσεις του στο δημόσιο διάλογο, τόσο στη Γαλλία όσο και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ισπανία αλλά και στην Λατινική Αμερική, ο Touraine έχει μετατραπεί σε σημείο αναφοράς της αριστεράς στη χώρα του, ενός σοσιαλδημοκρατικού και αντιμιλιταριστικού χαρακτήρα. Ο κοινωνιολόγος που έχει βραβευθεί με το βραβείο Príncipe de Asturias των Ανθρωπιστικών Επιστημών και των Σπουδών Επικοινωνίας το 2010, συζήτησε τηλεφωνικά τις ιδέες του από τον εγκλεισμό του στο Παρίσι.
Ερώτηση: είμαστε σε πόλεμο σύμφωνα με τους Emmanuel Macron, Pedro Sánchez, Donald Trump. Είναι αλήθεια;
Τεχνικά ο πόλεμος έχει να κάνει με έναν Α στρατό που εισβάλλει στα εδάφη μιας χώρας Β. Χρειάζονται τουλάχιστον δύο μέρη και συμβαίνει μεταξύ ανθρώπων. Εδώ, αντίθετα, αυτό που βλέπουμε είναι το ανθρώπινο ενάντια στο μη ανθρώπινο. Δεν κριτικάρω τη χρήση της λέξης «πόλεμος» αλλά θα ήταν ένας πόλεμος δίχως αντιπάλους. Δεν υπάρχει ένας στρατηγός: ο ιός δεν είναι ο αρχηγός ενός κράτους. Και από την ανθρώπινη πλευρά, πιστεύω ότι ζούμε σε έναν κόσμο δίχως ηθοποιούς.
Δίχως ηθοποιούς;
Πότε δεν είχα ξαναδεί έναν πρόεδρο των ΗΠΑ τόσο παράξενο όσο ο Donald Trump, τόσο λίγο προεδρικό, έναν χαρακτήρα τόσο πέρα από τους κανόνες και εκτός ρόλου. Και δεν είναι σύμπτωση: οι ΗΠΑ έχουν εγκαταλείψει το ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη. Σήμερα δεν υπάρχει πλέον τίποτε. Και στην Ευρώπη, εάν παρατηρήσετε τις πιο δυνατές χώρες, κανείς δεν ανταποκρίνεται. Δεν υπάρχει κανείς που να ανταπεξέρχεται στο ύψος των περιστάσεων.
Και προς τα κάτω;
Δεν υπάρχει λαϊκό κίνημα, παρά τα κατάλοιπα από αυτό που στη βιομηχανική κοινωνία, είχε νόημα: η εργατική τάξη, δηλαδή, δεν υπάρχουν ούτε κοινωνικοί ηθοποιοί, ούτε πολιτικοί, ούτε παγκόσμιοι, ούτε εθνικοί, ούτε ταξικοί. Γι΄αυτό, αυτό που συμβαίνει είναι ακριβώς το αντίθετο από έναν πόλεμο, με μία βιολογική μηχανή από την άλλη, και από την άλλη, άτομα και ομάδες δίχως ιδέες, δίχως κατευθυντήριες, δίχως πρόγραμμα, δίχως στρατηγική, δίχως γλωσσικό κώδικα. Είναι η σιωπή.
Θυμάστε μία αντίστοιχη στιγμή στη ζωή σας;
Ίσως υπήρξε η ίδια αίσθηση κατά τη διάρκεια της κρίσης του 29, εγώ είχα γεννηθεί λίγο νωρίτερα: όλα εξαφανίζονταν και δεν υπήρχε κανείς, ούτε στην αριστερά, ούτε στη δεξιά, ούτε στις κυβερνήσεις. Αλλά είναι αλήθεια ότι το κενό καλύφθηκε γρήγορα από τον Hitler. Αυτό που τώρα με εντυπωσιάζει τόσο ως κοινωνιολόγο όσο και ως ιστορικό του τώρα, είναι ότι εδώ και καιρό ένοιωθα ένα τέτοιου είδους κενό. Υπάρχει απουσία ηθοποιών, με την έννοια των ιδεών, του ενδιαφέροντος, επίσης: η μόνη προτίμηση του ιού είναι προς τους γέρους. Ούτε υπάρχει γιατρειά ή εμβόλιο. Δεν έχουμε όπλα, πάμε στη μάχη με τα χέρια γυμνά, είμαστε κλεισμένοι και απομονωμένοι, εγκαταλελειμμένοι. Πρέπει να μην ερχόμαστε σε επαφή και να κλειστούμε μέσα το σπίτι. Αυτό δεν είναι πόλεμος!
Ήσασταν 14 το 1940, στις αρχές του αληθινού πολέμου, του Δεύτερου Παγκόσμιου. Θυμάστε εκείνη τη στιγμή;
Όχι, εκείνη τη στιγμή, για ένα παιδί από τη Γαλλία της ηλικίας μου εκείνη την εποχή, δεν υπήρχε τίποτε πιο μπανάλ από έναν γαλλο-γερμανικό πόλεμο. Είχε παιχτεί πολλές ήδη φορές. Η κατοχή, μετά, στιγμάτισε όλη τη νιότη μου. Τώρα είναι αλλιώς: είμαστε στο κενό, στο τίποτα. Δεν μιλάμε, δεν επιτρέπεται να κινούμαστε, ούτε να καταλαβαίνουμε.
Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Έχουμε ζήσει δύο καλούς αιώνες της βιομηχανικής κοινωνίας, σε έναν κόσμο κυριαρχούμενο από τη Δύση εδώ και 500 χρόνια. Σήμερα, πιστεύουμε, και ήταν κυρίως η περίοδος των τελευταία 50 χρόνων, ότι ζούμε σε έναν αμερικάνικο κόσμο. Τώρα ίσως ζήσουμε σε έναν κινέζικο κόσμο, αλλά ούτε και αυτό είναι απόλυτα σίγουρο. Η Αμερική βυθίζεται και η Κίνα σε μια αντίθετη κατάσταση που δεν μπορεί να κρατήσει αιωνίως. Θέλει να ασκήσει τον απολυταρχικό ταοϊσμό για να διαχειριστεί το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Βρισκόμαστε σε μία τραχιά μετάβαση που δεν ήταν ούτε σχεδιασμένη, ούτε προετοιμασμένη, πουθενά στον κόσμο.
Αναφέρεστε στο σήμερα: ως πλήρη εγκλεισμό ή για την εποχή μας γενικά;
Και για τα δύο. Αλλά θα μου άρεσε να δώσω την οπτική ενός εσώκλειστου. Εγώ ο ίδιος δεν με τοποθετώ πουθενά, αφού δεν μπορώ να βγω από το σπίτι
Σας προκαλεί άγχος αυτή η κατάσταση;
Όχι, επειδή η ζωή μου έγκειται στο να δουλεύω από το σπίτι. Νιώθω, κατά κάποιο τρόπο, προστατευμένος, στις ίδιες συνθήκες όπως κάθε μέρα.
Υπάρχουν πιθανότητες, ένα οικονομικό σοκ να προκαλέσει αντιδράσεις φασιστικού τύπου.
Πού είναι η Ευρώπη;
Εσείς έχετε ακούσει πολλά ευρωπαϊκά μηνύματα αυτές τις μέρες; Εγώ όχι. Είμαι πολύ ευρωπαϊστής, ενδεχομένως, υπερβολικά. Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν είναι λίγο. Η άνοδος φιλελεύθερων όπως ο Matteo Salvini στην Ιταλία, επίσης. Αυτή η επιδημία υπάρχει σε μία περίοδο όπου δεν ξέρουμε ούτε το πώς, ούτε το γιατί. Είναι υπερβολικά νωρίς να ξέρουμε τι θα γίνει στην οικονομία και στην πολιτική σκηνή, και μας ζητάν να μείνουμε σπίτι. Είμαστε σε μία φάση μη νοήματος, και πιστεύω ότι πολύς κόσμος θα τρελαθεί από αυτή την έλλειψη νοήματος.
Θα υπάρξει μια επιστροφή στον εθνικισμό και στον λαϊκισμό;
Μα αφού είναι ήδη εδώ. Τώρα υπάρχουν δύο βασικές αποφάσεις για την Ευρώπη. Πρώτον, η απελευθέρωση μέσω των γυναικών. Δηλαδή, η κατάρρευση της λογικής στο κέντρο της προσωπικότητας του ατόμου και η αντίστοιχη ανασύνθεση της από την τρυφερότητα ως προς τη λογική και την επικοινωνία, μία κοινωνία της φροντίδας. Και δεύτερον, η υποδοχή των μεταναστών, που θεωρώ ότι είναι ένα ιδιαίτερης σημασίας πρόβλημα. Οι χώρες μας σήμερα χαρακτηρίζονται από την συμπεριφορά τους προς τους μετανάστες.
Ο ιός δεν τα αλλάζει όλα; Οι οικονομικές συνέπειες, νέες κοινωνικές συνήθειες από απόσταση, άλλες προτεραιότητες…
Δεν το νομίζω. Θα υπάρχουν άλλες καταστροφές. Θα με εξέπλητε πολύ αν τα επόμενα δέκα χρόνια δεν θα υπάρχουν τεράστιες οικολογικές καταστροφές, και τα τελευταία δέκα χρόνια έχουν χαθεί. Προσοχή, οι επιδημίες δεν είναι το παν. Και πιστεύω ότι εισερχόμαστε σε έναν νέο τύπο κοινωνίας: μιας κοινωνίας υπηρεσιών, όπως έλεγαν οι οικονομολόγοι, αλλά υπηρεσιών μεταξύ ανθρώπων. Αυτή η κρίση θα ωθήσει προς τα πάνω την κατηγορία των φροντιστών: δεν γίνεται να συνεχίζουν να είναι κακοπληρωμένοι. Ταυτόχρονα, με αυτή την κρίση υπάρχουν πιθανότητες ένα οικονομικό σοκ να προκαλέσει αντιδράσεις φασιστικού τύπου. Αλλά δεν θα μου άρεσε να μιλάει για το μέλλον, προτιμώ να συγκεντρώνομαι στο παρόν
Σήμερα μας κυβερνά ο ιός
Όχι ο ιός, αλλά η αδυναμία μας να τον καταπολεμήσουμε, αλλά θα σταματήσει με την ανακάλυψη του εμβολίου.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα El Pais
https://elpais.com/ideas/2020-03-28/alain-touraine-esta-crisis-va-a-empujar-hacia-arriba-a-los-cuidadores.html?fbclid=IwAR2uFLmeq5nIwhKh4ckfDHUlxNSYBmT22NK0nWVDcWBdJXm7ady75-_LC50