Αλλαγές από την Παλαιολιθική ως την Νεολιθική Εποχή στον ελλαδικό χώρο και «Νεολιθική επανάσταση»

 

Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης

Θέμα:

«-Ο Αυστραλός αρχαιολόγος Gordon Childe χρησιμοποίησε τον όρο «νεολιθική επανάσταση» για να χαρακτηρίσει τις μεγάλες αλλαγές που σημειώθηκαν στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι παρήγαγαν την τροφή τους κατά τη νεολιθική περίοδο και τις καταλυτικές συνέπειες που είχε το γεγονός αυτό στη διαμόρφωση του τρόπου ζωής τους.

Στην εργασία αυτή καλείστε:

1. να σκιαγραφήστε συνοπτικά τις αλλαγές που σημειώθηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τη νεολιθική περίοδο στους τομείς της παραγωγής, της οικονομίας και της τεχνολογίας σε σχέση με τη Μεσολιθική περίοδο που προηγήθηκε,

2. να απαντήστε κριτικά εάν αποδέχεστε τον όρο «επανάσταση» που αποδίδεται στο νεολιθικό τρόπο ζωής, τεκμηριώνοντας της άποψή σας με αναφορές σε αρχαιολογικά δεδομένα από τον ελλαδικό χώρο.-»

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος.

Ενότητα Α΄: Αλλαγές από την Παλαιολιθική ως την Νεολιθική Εποχή στον ελλαδικό χώρο.

Ενότητα Β΄: Η «Νεολιθική επανάσταση» και οι πρώιμες αγροτικές κοινωνίες.

Επίλογος.

Βιβλιογραφία.

 

Πρόλογος

 

Από την αυγή του ανθρώπινου είδους, ως σήμερα, τα λίθινα αντικείμενα αποτελούν τη κυρίαρχη μορφή υλικών υπολειμμάτων και τα πρώτα δείγματα ανθρώπινης τεχνολογίας, τα οποία διατηρούνται ως τις μέρες μας.

Η εποχή του Λίθου, που το εύρος της εκτείνεται σε πολλές εκατοντάδες χιλιετίες, ενώ ονομάζεται και απώτερη προϊστορία, πήρε τ’ όνομά της από το βασικό υλικό που μεταχειρίζονταν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους για την κατασκευή εργαλείων, δηλαδή το λίθο (Πυργάκη, 2002: 13).

Η Λίθινη εποχή ξεκινά με την πρώτη παραγωγή πέτρινων εργαλείων και τελειώνει με την πρώτη χρήση του χαλκού, ενώ υποδιαιρείται σε τρεις εποχές, την Παλαιολιθική, την Μεσολιθική και την Νεολιθική (Πυργάκη, 2002: 13).

Ο Αυστραλός αρχαιολόγος και θεωρητικός Βηρ Γκόρντον Τσάιλντ (Vere Gorden Childe, 1892-1957), στη δεκαετία του 1930, διατύπωσε τη θεωρία περί Νεολιθικής ή Γεωργικής Επανάστασης, η οποία σηματοδότησε τη μετάβαση των ανθρώπινων κοινωνιών από τις μικρές νομαδικές ομάδες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών σε μεγαλύτερους, μόνιμους γεωργικούς οικισμούς και έναν πρώιμο πολιτισμό (Ahlrichs, 2016).

Στην πρώτη ενότητα της παρούσης εργασίας, σκιαγραφούμε συνοπτικά τις αλλαγές που σημειώθηκαν στον ελλαδικό χώρο κατά τη νεολιθική περίοδο στους τομείς της παραγωγής, της οικονομίας και της τεχνολογίας, σε σχέση με τη Μεσολιθική περίοδο που προηγήθηκε.

Στην δεύτερη ενότητα, επιχειρούμε να απαντήσουμε κριτικά εάν αποδεχόμαστε τον όρο «επανάσταση» που αποδίδεται στο νεολιθικό τρόπο ζωής, τεκμηριώνοντας της άποψή μας με αναφορές σε αρχαιολογικά δεδομένα από τον ελλαδικό χώρο.

 

Ενότητα Α΄: Αλλαγές από την Παλαιολιθική ως την Νεολιθική Εποχή στον ελλαδικό χώρο

 

Στον ελλαδικό χώρο η Νεολιθική περίοδος περιλαμβάνει τρεις περίπου χιλιετίες, από τις αρχές της 7^ης ως το τέλος της 4^ης χιλιετίας π.Χ., ενώ η πρώτη οργανωμένη καλλιέργεια φυτών και η εξημέρωση ζώων, η οποία έλαβε χώρα κατά την περίοδο αυτή, άλλαξε ριζικά τη δομή της προϊστορικής κοινωνίας, θέτοντας τις βάσεις ανάπτυξης και συστηματοποίησης της γεωργίας και οδήγησε τους ανθρώπους σε μονιμότερες επιλογές κατοίκησης (Πυργάκη, 2002: 54).

Οι γνωστές Νεολιθικές θέσεις βεβαιώνουν την πυκνή κατοίκιση, ιδιαιτέρως στις πεδιάδες και τα παράλια των ηπειρωτικών αλλά και των νησιωτικών περιοχών, ενώ οι γεωαρχαιολογικές έρευνες φανερώνουν πως το τοπίο της Ελλάδας διέφερε κατά πολύ από το σημερινό, λόγω της ανόδου της θαλάσσιας στάθμης και της παράκτιας διάβρωσης (Πυργάκη, 2002: 35-37).

Κατά τη Νεολιθική εποχή παρατηρείται μια σημαντικότατη αλλαγή στον τρόπο ζωής των ανθρώπων, οι οποίοι εισάγουν νέες μεθόδους για να εξασφαλίσουν την διατροφή τους, καθώς δεν αρκούνται πλέον στο κυνήγι άγριων ζώων και την συλλογή τροφής, αλλά μαθαίνουν τους τρόπους να καλλιεργούν τη γη, παράγοντας ίδιοι της τροφή τους, εξημερώνοντας παράλληλα τα ζώα που τους ήταν χρήσιμα για το σκοπό αυτό, μεταβαίνοντας έτσι σε μια νέα, παραγωγική φάση και μονιμότερη κατοίκηση (Πυργάκη, 2002: 35-37).

Ως τότε, την λεγόμενη Μεσολιθική εποχή, οι οικονομία τους βασιζόταν στη φυσική εκμετάλλευση των φυσικών και ζωικών πόρων, τη συλλογή λίθινων πρώτων υλών και φυτών, στο κυνήγι και το ψάρεμα, ενώ η ζωή τους ήταν νομαδική και κατά τις μετακινήσεις τους επέλεγαν να εγκαθίστανται σε θέσεις υπαίθριες, όπως βραχοσκεπές και σπήλαια (Πυργάκη, 2002: 24).

Η γεωργία επέφερε σημαντικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας και στη χρήσης γης, συμπεριλαμβανομένης της εκκαθάρισης των δασών, και των ριζών, της καλλιέργειας των δημητριακών που μπορούν να αποθηκευτούν για μεγάλες χρονικές περιόδους, καθώς και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών για τη γεωργία και την κτηνοτροφία όπως τα άροτρα και τα συστήματα άρδευσης, ενώ η εντατικότερη γεωργία συνεπάγεται, περισσότερα χωριά, με πληθυσμιακή πυκνότητα, περισσότερη διατροφή, πολυσύνθετη κοινωνική και πολιτική οργάνωση και σταδιακή μετεξέλιξη των χωριών σε πόλεις (Violatti, 2014).

Στον ελλαδικό χώρο η Ακεραμική περίοδος συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία της νέας οικονομίας, όπως αυτά αποτυπώνονται στην οικιστική της ανάπτυξη, με τις εστίες, τα στρωμένα με χαλίκι δάπεδα, τα ορύγματα, τις υποδοχές ξύλινων δοκαριών και τις αποθήκες, αλλά και στη γεωργία με την ανακάλυψη οσπρίων και απανθρακωμένων δημητριακών και την κτηνοτροφία με την αποκάλυψη σκελετικού υλικού εξημερωμένων αιγοπροβάτων, χοίρων και βοοειδών (Πυργάκη, 2002: 38).

Τα σπίτια που χρησιμοποίησαν οι πρώτοι γεωργοκτηνοτρόφοι και τα οποία αντικατέστησαν σταδιακά τα σπήλαια και τις βραχοσκεπές της Παλαιολιθικής περιόδου, εντοπίζονται αρχικά σε παραποτάμιες περιοχές και σε σημεία που προσέγγιζαν σε πηγές, ήταν πασσαλόπηκτα και σε μικρή έκταση, ενώ κατά την Μέση Νεολιθική κατασκεύαζαν σπίτια με λίθινα θεμέλια και πλινθόκτιστους τοίχους, που ήταν μονόχωρα με μια εστία, με τους φούρνους και τους λοιπούς βοηθητικούς χώρους να βρίσκονται εξωτερικά (Πυργάκη, 2002: 39).    

Τα ταφικά έθιμα των ανθρώπων της Νεολιθικής εποχής υποδεικνύουν σεβασμό στους νεκρούς και πίστη στην μεταθανάτια ζωή (Πυργάκη, 2002: 39).

Μέσα από την μόνιμη κατοίκηση, που επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό την Νεολιθική εποχή, εδραιώνεται και ενισχύεται ο θεσμός της οικογένειας, με κεντρικό πυρήνα το «νοικοκυριό», γύρω από την οικιακή εστία, πόλο έλξης των ανθρώπων για εστίαση, θέρμανση, ακόμη και φωτισμό, ενώ ταυτοχρόνως αναφύονται καινοφανείς θεσμοί όπως εκείνοι της ατομικής και κοινοτικής ιδιοκτησίας, ισχυροί θεσμοί που επιβιώνουν ως τις μέρες μας (Πυργάκη, 2002: 39).

Στην ιδιοκτησία συμπεριλαμβάνονται ως περιουσιακά στοιχεία τα υλικά αγαθά, όπως εργαλεία, αγγεία και σκεύη, όπλα, ενδύματα, κοσμήματα, πιθάρια, τρόφιμα, οικοδομήματα και ζώα (Πυργάκη, 2002: 39).

Στον Νεολιθικό οικισμό του Σέσκλου στη Θεσσαλία, κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο, αναπτύσσονται κοινωνικού χαρακτήρα θεσμοί, παρατηρείται ενίσχυση της οικογένειας και αύξηση του πληθυσμού, ενώ βεβαιώνεται η ύπαρξη ιδιοκτησίας, καθώς και κάποια μορφή κοινοτικής αρχής, καθόσον στην κοινότητα ανήκαν αγαθά ευρύτερης σπουδαιότητας (Πυργάκη, 2002: 44).

Οι νέες παραγωγικές δομές και η μόνιμη κατοίκηση, οδήγησαν το Νεολιθικό άνθρωπο στο εφεύρημα της χρήσης του πηλού, ως πρώτη ύλη για την κατασκευή πολλών και ποικίλων αντικειμένων καθημερινής χρήσης, αλλά και στην τεχνική εξειδίκευση στην παραγωγή αντικειμένων οικοτεχνίας και στη βελτιστοποίηση μεθόδων και εξοπλισμού της κεραμικής, της υφαντικής, της καλαθοπλεκτικής και της ναυπηγικής, όσο και στην κτηνοτροφική και γεωργική παραγωγική διαδικασία (Πυργάκη, 2002: 39).

Από την πρωτοεμφανιζόμενη αγγειοπλαστική-κεραμική αντλούμε πληροφορίες για τη ζωγραφικής και τη διακοσμητική της περιόδου(Θεοχάρης, 1989: 66).

Στον οικισμό του Σέσκλου, ανακαλύφθηκαν ευρήματα λιθοτεχνίας της Αρχαιότερης Νεολιθικής περιόδου, στα οποία κυριαρχούν οι λεπίδες, αλλά και τα στιλβωμένα, συνεχώς εξελισσόμενα λίθινα εργαλεία, όπως πελέκεις αξίνες ή σμίλες, ενώ η ύπαρξη σφονδύλων επιβεβαιώνει παράλληλα την παρουσία υφαντικής (Πυργάκη, 2002: 42).

Στον νεολιθικό οικισμό του Διμηνίου, ο Γιώργος Χουρμουζιάδης περιέγραψε την ύπαρξη βοηθητικών κτισμάτων, δίπλα στις κατοικίες, τα οποία χρησιμοποιούνταν ως τροφοπαρασκευαστικές κατασκευές, όπου οι κάτοικοι παρασκεύαζαν τις τροφές τους, τα εργαστήρια παραγωγής αντικειμένων γενικής χρήσης, αλλά και τις αποθηκευτικές θήκες, όπου αποθήκευαν διαφορετικά υλικά, όπως η καύσιμη ύλη (Πυργάκη, 2002: 50-51).

Στον Ελλαδικό χώρο οι θεσσαλικές νεολιθικές θέσεις εξακολουθούν να είναι οι σπουδαιότερες ως προς τη γνώση της περιόδου, καθώς πρόκειται για οικισμούς που πληρούν το «νεολιθικό τρίπτυχο» δηλαδή, γεωργία, κτηνοτροφία, μόνιμη κατοίκηση, ενώ παντού πιστοποιείται η ύπαρξη εξημερωμένων αιγοπροβάτων, όπως και άλλων ζώων και οι καλλιέργειες δημητριακών και οσπρίων (Θεοχάρης, 1989: 36-40).

Η μεταλαμπάδευση της γνώσης και της εμπειρίας από γενιά σε γενιά, οδήγησαν τον άνθρωπο της Τελικής Νεολιθικής στην εξαιρετικά σημαντική ανακάλυψη της πυροτεχνολογίας, για τη χρήση του χαλκού, με στόχο την κατασκευή όπλων και εργαλείων (Πυργάκη, 2002: 39).

Ο χαλκός και η μεταλλουργία εισάγονται προς το τέλος της νεολιθικής εποχής, η οποία σηματοδοτεί μια μεταβατική περίοδο στην Εποχή του Χαλκού, που αναφέρεται και ως Χαλκολιθική (Violatti, 2014).

 

 

Ενότητα Β΄: Η «Νεολιθική επανάσταση» και οι πρώιμες αγροτικές κοινωνίες

 

Ο αρχαιολόγος Γκόρντον Τσάιλντ, επινόησε τον όρο Νεολιθική Επανάσταση, το 1935, για να περιγράψει τη σημαντική περίοδο ριζικών αλλαγών, κατά την οποία οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν φυτά, να εκτρέφουν ζώα και να σχηματίζουν μόνιμους οικισμούς, καθώς η έλευση της γεωργίας διαχώριζε τους νεολιθικούς ανθρώπους από τους παλαιολιθικούς προγόνους τους, ενώ παρομοίασε αυτή τη μετάβαση με τη βιομηχανική επανάσταση του 19^ου  αιώνα (Ahlrichs, 2016).

Ο Γκόρντον Τσάιλντ, ως δηλωμένος μαρξιστής αρχαιολόγος, έκανε αναλύσεις που γενικά ήταν σε συμφωνία με τις αρχές της μαρξιστικής αρχαιολογίας, καθώς το βιβλίο του Ο άνθρωπος δημιουργεί τον εαυτό του (1936) είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα, το οποίο εισάγει τις έννοιες της νεολιθικής (γεωργικής) και αστικής επανάστασης (Renfrew & Bahn, 2013: 490)

Ωστόσο, οι πρόσφατες έρευνες στην περιοχή της Εγγύς Ανατολής απέδειξαν πως ο όρος «Νεολιθική Επανάσταση» του Γκόρντον Τσάιλντ, ήταν τουλάχιστον υπερβολικός, καθώς γίνεται φανερό πως η διάβαση από τον παλαιότερο στον νέο τρόπο ζωής δεν έγινε απότομα αλλά με αργούς ρυθμούς και βαθμιαία (Πυργάκη, 2002: 38), καθώς ο αντίκτυπος της γεωργικής καινοτομίας και η  ανάπτυξη της νεολιθικής κουλτούρας φαίνεται να ήταν σταδιακή και όχι ξαφνική (Violatti, 2014).

Για παράδειγμα, στον οικισμό του Σέσκλου στη Θεσσαλία, πιστοποιείται ήδη από την Ακεραμική περίοδο, η εξημέρωση αιγοπροβάτων και άλλων ζώων, αλλά και η καλλιέργεια δημητριακών και οσπρίων (Πυργάκη, 2002: 39).

Στο Σέσκλο, οι κάτοικοι στήριζαν διαχρονικά την οικονομία τους στην εξημέρωση των ίδιων ζώων, αλλά και στην καλλιέργεια των δημητριακών, χωρίς να αποκλείεται η ενασχόλησή τους με άλλες δραστηριότητες και ανταλλαγές αγαθών, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη οψιδιανού της Μήλου (Πυργάκη, 2002: 44).

Η διάδοση του νέου τρόπου ζωής στον ελλαδικό χώρο, κατά την Νεολιθική περίοδο, φαίνεται λοιπόν πως πραγματοποιήθηκε με βαθμιαία διασπορά σε προϋπάρχοντες πληθυσμούς ή μετά από εποικισμούς εξ ανατολάς, μέσω της γνωστής θαλάσσιας οδού, καθόσον η ναυσιπλοΐα προϋπήρχε ως παράγοντας ανάπτυξης από την Παλαιολιθική εποχή (Πυργάκη, 2002: 38).

Ο Τσάιλντ, υποστήριξε ότι ο άνθρωπος δεν εξημέρωσε τα ζώα, αλλά τα εκείνα ζούσαν μαζί του στις οάσεις, συνηθισμένα στους ανθρώπους, ωστόσο η διατριβή του αντικρούστηκε αργότερα, καθώς η διαδικασία της εξημέρωσης δεν είναι τόσο απλή, ώστε να επιτυγχάνεται με απλή συνύπαρξη σε πηγές νερού στην έρημο ή στην ευρύτερη περιοχή της «Εύφορης Ημισελήνου» (Ahlrichs, 2016).

Κατά τον Θεοχάρη (1989: 33), η μετάβαση από μια οικονομία, η οποία διήρκεσε ίσως ένα εκατομμύριο χρόνια, σε μια άλλη, ριζικά διαφορετική, δεν έγινε φυσικά απότομα, αλλά πέρασε από άγνωστα προστάδια, πειραματικές ή διαδοχικές φάσεις και στάδια, τα οποία δε άφησαν αρχαιολογικά ανιχνεύσιμα απομεινάρια, καθώς είναι βέβαιο πως τούτη η νέα παραγωγική οικονομία δεν οφειλόταν σε ένα θαύμα ή μια αποκάλυψη, αλλά σε εμπνεύσεις, όχι μόνον ενός τόπου ή ενός λαού.

Παρότι το επιχείρημα για το προβάδισμα της Ανατολής, στην πρωιμότητα των εξελίξεων, εμπλουτίζεται συνεχώς με μη αμφισβητήσιμα στοιχεία, οι σύγχρονοι ερευνητές δεν αποδέχονται πλέον τον χαρακτηρισμό του Γκόρντον Τσάιλντ, περί «επανάστασης», για την μεταβολή αυτή, καθώς ο ρυθμός, τουλάχιστον της επιβολής της, δεν υπήρξε «επαναστατικός», αντιθέτως οι αλλαγές είχαν εξαιρετικά βαθμιαίο χαρακτήρα, ωστόσο, οι συνέπειες της μεταβολής υπήρξαν στην πραγματικότητα επαναστατικές, καθώς διαμόρφωσαν έναν ολωσδιόλου καινούριο τρόπο ζωής των ανθρώπινων κοινωνιών (Θεοχάρης, 1989: 34).

Ειδικά για την Ελλάδα η γεωργοκτηνοτροφική οικονομία είναι πλέον σαφές ότι εισήχθη από την Ανατολή, όπου η εξημέρωση ζώων και η καλλιέργεια δημητριακών εμφανίζεται πρωιμότερη, σύμφωνα με τις υπάρχουσες ενδείξεις, όμως ερωτηματικά υπάρχουν για τον τρόπο διάδοσης, κατά πόσο δηλαδή ήταν άμεση, μέσω μετακινήσεων πληθυσμού ή έμμεση, αν έγινε δηλαδή μέσω ανταλλαγής ιδεών και διαρκούς επικοινωνίας (Θεοχάρης, 1989: 34).

Για την οικονομία, ως βασική διαπίστωση, μπορούμε να σημειώσουμε πως τα ίδια περίπου εξημερωμένα ζώα και καλλιεργημένα φυτά στηρίζουν αδιαλείπτως την τοπική αγροκτηνοτροφική οικονομία τη χώρα μας από την αρχή της Νεολιθικής, τουλάχιστον ως τα νεώτερα χρόνια (Θεοχάρης, 1989: 58).

Εξάλλου, η παραγωγική διαδικασία στην Ελλάδα και ο εμπλουτισμός των τροφών με πρωτεΐνες, μέσω της αλιείας, είχε ξεκινήσει και είχε εξαπλωθεί ήδη από τη λεγόμενη «μεσολιθική» διαδραματίζοντας ουσιαστικό ρόλο στις εξελίξεις που επακολούθησαν (Θεοχάρης, 1989: 26).

Οι περισσότερες εξελίξει, που ξεκίνησαν ως σχεδόν ανεπαίσθητες, σιωπηρές αλλαγές στην παραδοσιακή οικονομία του ελλαδικού χώρου, είχαν αρχίσει πριν από τις αρχές της 7^ης χιλιετίας π.Χ., όπως φαίνεται πως το έδαφος είχε προετοιμαστεί κατάλληλα για τις αλλαγές πολύ καιρό πριν (Θεοχάρης, 1989: 32).

Εξάλλου, όπως μπορούμε να διαπιστώσουμε από τα σπήλαια, στο Δραχμάνι, την Κόρινθο και τη Λέρνα, τα οποία εξακολουθούν  να έχουν ζωή κατά την τελευταία Νεολιθική περίοδο, αλλά και πολύ αργότερα (Θεοχάρης, 1989: 157), όπως και από πολλές άλλες εκφάνσεις του βίου που δεν εγκαταλείπονται ως τις μέρες μας όπως η νομαδική ζωή των κτηνοτρόφων, οι συνήθειες αυτές δεν μπορούν να διακόπτονται όπως άλλωστε και να ξεκινούν άμεσα και απροειδοποίητα, αλλά απ’ όσο μπορούμε να γνωρίζουμε έχουν αργές και χρονοβόρες διαδικασίες εξέλιξης.

Επιπλέον για την κοινωνική δομή και για το γενικότερο ιδεολογικοινωνικό πλαίσιο, ανιχνεύονται με μεγάλη δυσκολία, καθώς απουσιάζουν οι μαρτυρίες, ενώ το μόνο που υπάρχει είναι εικασίες και γενικόλογες υποθέσεις, γενικές, αόριστες και πάνω απ’ όλα, υποκειμενικές (Θεοχάρης, 1989: 60).

Οι περισσότερες των θεωριών αυτών έχουν αποδειχτεί παντελώς αβάσιμες και αστήρικτες ενώ οι υπόλοιπες εξ αυτών χρησιμοποιούνται ως από μηχανής θεός για τη λύση προβλημάτων» (Θεοχάρης, 1989: 160).

            Εν κατακλείδι, είναι προφανές πως αποδεχόμαστε την περισσή σπουδαιότητα των κοσμογονικών αλλαγών και μετασχηματισμών, κατά την κρίσιμη, μεταβατική Νεολιθική περίοδο, ωστόσο ο όρος «επανάσταση» κρίνεται αδόκιμος, αν και θα μπορούσε να ειδωθεί, ως όρος, υπό το πρίσμα της προόδου και της εξέλιξης.

 

Επίλογος

 

Η Νεολιθική Εποχή, ως πολιτισμική και οικονομική  περίοδος, χαρακτηρίζεται από την, ιστορική για την ανθρωπότητα, έναρξη γεωργικής και κτηνοτροφικής δραστηριότητας, ως βασική εξασφάλιση τροφής, αλλά και τη μόνιμη εγκατάσταση, ενώ υπήρξε η αφετηρία ενός παραγωγικού σταδίου και ταυτόχρονα απαρχή ραγδαίων εξελίξεων σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και οικονομικής ζωής των ανθρώπινων ομάδων, θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη των επερχόμενων πολιτισμών της πρωτοιστορικής και ιστορικής περιόδου (Θεοχάρης, 1989: 44).

Στον ελλαδικό χώρο, οι αλλαγές που σημειώνονται κατά την μετάβαση από την Μεσολιθική στην Νεολιθική Περίοδο, στον τομέα της οικονομίας, της παραγωγής και της τεχνολογίας, είναι πραγματικά εντυπωσιακές και ακολουθούν την σταδιακή μεταμόρφωση  των υπόλοιπων σύγχρονων κοινωνιών, κυρίως της Εγγύς Ανατολής.

Η Νεολιθική εποχή, ως επίλογος μιας χρονικά τεράστιας περιόδου, είναι ο πρόλογος ενός νέου και πολυσήμαντου, παραγωγικού, οικονομικού και πολιτισμικού σταδίου, μια αλλαγή που εν πολλοίς χαρακτηρίστηκε δικαιολογημένα η μεγαλύτερη «επανάσταση» (food-producing revolution) (Θεοχάρης, 1989: 16).

Ωστόσο, δεν μπορούμε αβίαστα να μιλούμε για επανάσταση με όρους πραγματικούς, καθώς όλα τούτα για να συμβούν προϋποθέτουν χρονοβόρες μετεξελικτικές διεργασίες, οι οποίες προφανώς και δεν μπορεί να περιορίζονται στα όρια μιας μικρής χρονικής περιόδου.

 

Βιβλιογραφία

 

·       Ahlrichs, Jan, Vere Gordon Childe Childes "neolithic revolution" - Kritik an der Oasentheorie, Letzte Änderung am: 21.02.2016. Διαθέσιμο στο: http://www.praehistorische-archaeologie.de/wissen/forschungsgeschichte/20-jahrhundert/childe/ , Πρόσβαση: 25/2/2018.

·       Θεοχάρης, Δ., «Νεολιθικός πολιτισμός: Σύντομη επισκόπηση της Νεολιθικής στον ελλαδικό χώρο», Έκδοση: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα,1989.

• Πυργάκη, Μ., Η Εποχή του Λίθου στον Ελληνικό Χώρο, στο Πετρίδης κ.ά., Κύρια Αρχαιολογικά πεδία στον Ελληνικό χώρο και η Πολιτισμική αξία τους, Πάτρα, Τόμος Β΄, Ε.Α.Π., 2002, σελ. 13-71.

·       Renfrew C. & Bahn P., (2013). Αρχαιολογία, Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές εφαρμογές, Ινστιτούτο του βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα, έκδ. 3^η, Αθήνα.

·       Violatti, Cristian, Stone Age, by Ancient History Encyclopedia, published on 18-7-2014. Διαθέσιμο στο: https://www.ancient.eu/Stone_Age/ , Πρόσβαση: 25/02/2018.

 

 ΕΛΠ42 - - Αρχαιολογία στον Ελληνικό Χώρο - 3η, 2017-2018.

 

*Δημήτρης Β. Καρέλης

Συγγραφέας -Αρθρογράφος - Πολιτισμολόγος,

Πτυχιούχος του τμήματος Σπουδών στον Ελληνικό Πολιτισμό

της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ.

Copyright © 2022 - All Rights Reserved