«Οι δυνατότητες του κινηματογράφου ως πηγής της ιστορίας-Τρόποι αξιοποίησής του στην ιστορική εκπαίδευση. »
Γράφει ο Δημήτρης Β. Καρέλης*
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος
Ενότητα Α΄: Οι δυνατότητες του κινηματογράφου ως πηγής της ιστορίας
Ενότητα Β΄: Η αξιοποίηση του κινηματογράφου στην ιστορική εκπαίδευση
Επίλογος
Βιβλιογραφία
Πρόλογος
Ο κινηματογράφος, είτε πρόκειται για ντοκιμαντέρ, είτε για ταινίες μυθοπλασίας, ζωντανεύει το παρελθόν και συνιστά ένα ανεκτίμητο αρχείο για την ιστοριογραφία, το οποίο οι ιστορικοί μελετούν και αξιοποιούν.
Στην παρούσα εργασία μελετούμε τις δυνατότητες του κινηματογράφου ως πηγή της ιστορίας και τους τρόπους αξιοποίησής του στην ιστορική εκπαίδευση.
Ενότητα Α΄: Οι δυνατότητες του κινηματογράφου ως πηγής της ιστορίας
Από τις απαρχές της δημιουργίας του κινηματογράφου, ως το 1970, μόνο η καλλιτεχνική του διάσταση ενδιέφερε σοβαρά τη θεωρητική σκέψη των ειδημόνων, αν δηλαδή επρόκειτο για ψυχαγωγία ή για «Έβδομη Τέχνη», ενώ κάθε συζήτηση για χρήση ως ιστορική πηγή, θεωρούνταν εκ προοιμίου ανίερη.
Πρώτος ο Μαρκ Φερό προσπάθησε συστηματικά, υπομονετικά και επίμονα, καταφέρνοντας τελικά να αποδεχτούν οι ιστορικοί το κινηματογραφικό υλικό ως πηγή ιστορικής τεκμηρίωσης.[1]
Η ιστορική έρευνα διεύρυνε τους ορίζοντες της, πέρα από πολιτικοοικονομικά γεγονότα και κοινωνικές δομές, συμπεριλαμβάνοντας στην έρευνα την ιστορία του υλικού πολιτισμού, των ανθρώπινων σχέσεων, συμπεριφοράς και νοοτροπιών, με τη χρήση ενός νέου οπτικοακουστικού μέσου, κατά τη ρήση: «μία εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις» ή «Ὀφθαλμοὶ γάρ τῶν ὤτων ἀκριβέστεροι μάρτυρες», όπως έλεγε ο Ηράκλειτος.[2]
Παράλληλα με τη χρήση των παραδοσιακών πηγών, των γραπτών κειμένων και των προφορικών μαρτυριών, ο κινηματογράφος, με τα ιδιαίτερα εκφραστικά του μέσα, δικαίως αξιολογήθηκε ως πολύτιμη ιστορική πηγή, μια «αντιανάλυση της κοινωνίας», κατά τον Μαρκ Φερρό.[3]
Ωστόσο, το «αληθινό» σινεμά, είτε πρόκειται για τα Επίκαιρα, το θεωρητικά αντικειμενικότερο ντοκιμαντέρ ή τη μυθοπλασία, έρχεται σε αντίθεση τόσο με τις συνήθειες της ανάγνωσης, όσο και με την κινηματογραφική έκφραση, καθώς η ταινία παρουσιάζεται αυταρχικά και αδιαμφισβήτητα, ως ντοκουμέντο, χωρίς τη δυνατότητα ελέγχου των μαρτυριών στις οποίες βασίζεται, παρότι γνωρίζουμε πως η «αλήθεια» του συνήθως αποτελεί μύθο.[4]
Οι ιστορικοί, εξετάζοντας την αυθεντικότητα μιας ταινίας, αντιμετωπίζουν διάφορα ζητήματα, όπως σε κάθε κριτική πηγών και τεκμηρίων, αν για παράδειγμα, οι σκηνές κινηματογραφήθηκαν αυθόρμητα, σαν μια στιγμιαία πραγματικότητα ή γυρίστηκαν «κατά παραγγελία», με ηθοποιούς σε συγκεκριμένους ρόλους.[5]
Η τεκμηριωτική αξία της κινηματογραφικής, όπως και κάθε άλλης ιστορικής πηγής, χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, καθώς δεν είναι διόλου αθώα και αξιολογικά ουδέτερη η σχέση της με την εκάστοτε εξουσία και την ιδεολογία, αναφορικά με την προπαγανδιστική διαχείριση του λόγου και της εικόνας.[6] Ωστόσο, ο παραπλανητικός ή φαντασιακός χαρακτήρας των ταινιών, δεν αναιρεί την αξία τους ως βιώσιμης ιστορικής πηγής. Άλλωστε, εξίσου εύκολα, αν όχι ευκολότερα, πλαστογραφείς ή παρερμηνεύεις ένα κείμενο, όσο και μια ταινία.[7]
Ενότητα Β΄: Η αξιοποίηση του κινηματογράφου στην ιστορική εκπαίδευση
Η εποχή που ο γραμματισμός οριζόταν από την ικανότητα του ατόμου στη γραφή και την ανάγνωση, έχει πλέον παρέλθει. Παρά την βαθιά ριζωμένη δυσπιστία για το ρόλο του κινηματογράφου, ως μοχλού πολιτισμού και μάθησης, ωρίμασαν πλέον οι παιδαγωγικές πτυχές του, συμπληρώνοντας τις παραδοσιακές διδακτικές μεθόδους, πλάι σε ισχυρότερους πολιτιστικούς θεσμούς, όπως το θέατρο.[8]
Ο κινηματογράφος, σημαντικό στοιχείο της λαϊκής κουλτούρας, αξιοποιείται ως διδακτική πηγή στην εκπαιδευτική διαδικασία πολλών Ευρωπαϊκών χωρών, όπως στη Γερμανία, με τις «Σχολικές εβδομάδες κινηματογράφου», στη διάρκεια των οποίων τα μαθήματα γίνονται σε κινηματογραφικές αίθουσες, όπου οι μαθητές όλων των τάξεων, τύπων και βαθμίδων των σχολείων, παρακολουθούν ειδικές προβολές. Μόλις τα φώτα της αίθουσας σβήσουν, προβάλλονται αποσπάσματα ταινιών ή ντοκιμαντέρ, ως πεδίο αναστοχασμού, οπότε μαθητές και εκπαιδευτικοί μέσα από τη διαδραστική πραγματικότητα, διευρύνουν τα ερωτήματα και ανταλλάσσουν απόψεις, σχετικά με τις νέες οπτικές τους εμπειρίες.[9] Οι εικόνες (ταινία ή βίντεο), δημιουργούν ισχυρή συναισθηματική επαφή με τους θεατές, ενώ εισάγουν ελκυστικότερα από την απλή ανάγνωση, περίπλοκες ιδέες, πληροφορίες,[10] επιχειρήματα, φιλοσοφίες, νέες τάσεις, δράσεις, ιστορικά δεδομένα, κοστούμια, τόπους και τοπία, αυξάνοντας τις γνωστικές δυνατότητες.[11] Η ταινία λειτουργεί ως βάση για στοχαστική ανασκόπηση γνώσης, συνύπαρξης, αλληλεγγύης, φιλίας, απόρριψης βίας και αδικίας.
Τα παιδιά από απλοί θεατές, μεταβάλλονται σε συνειδητοποιημένους ερευνητές και δημιουργούς, αναλύοντας και κριτικάροντας το φιλμ, ενώ μπορούν, αποκτώντας κινηματογραφική κουλτούρα, να δημιουργούν δικές τους ιστορίες, με ειδικές τεχνικές και οπτικοακουστικά εργαλεία.[12]
Επίλογος
Οι κοινωνικές συμπεριφορές και νοοτροπίες, οι πολιτικές ιδεολογίες και πρακτικές, αντικατοπτρίζονται ξεκάθαρα στον κινηματογράφο, επομένως είναι μια εξαιρετική πηγή ιστορικής γνώσης. Επιπλέον, εφόσον χρησιμοποιηθεί σωστά στη μαθησιακή διαδικασία, μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση αξιών και να ανυψώσει τη γενική κουλτούρα των μαθητών.
Βιβλιογραφία
· Ball Lauren, The Historical Value of Film. Πρόσβαση 27/04/2022, στο: https://unm-historiography.github.io/metahistory/essays/thematic/film.html.
· Burke Peter, Αυτοψία. Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003.
· Γρόσδος Σταύρος, Οπτικοακουστικός γραμματισμός και εκπαίδευση. Το παιδί παραγωγός οπτικοακουστικών προϊόντων. 31/07/2011. Πρόσβαση 06/05/2022, στο https://stavgros.files.wordpress.com/2011/07/31.pdf.
· Δελβερούδη Ελίζα-Άννα, «Το σχολείο, η ιστορία του και ο κινηματογράφος», στο: Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, τχ.9 (2009), σ.σ. 30-42.
· Martínez-Salanova Sánchez, Enrique, El valor del cine para aprender y enseñar Publicado en «Comunicar: revista científica iberoamericana de comunicación y educación». Huelva 2003, n. 20, p. 45-52. Πρόσβαση 08/05/2022, στο: https://educomunicacion.es/articulos/valor_cine_aprender_ensenar.htm
· Πενζώ, Μπερνάρ, «Το ενυδρείο», στο: Σύγχρονος κινηματογράφος, Νο 1, Μηνιαίο κινηματογραφικό περιοδικό, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1969, σ.σ. 34-45.
· Σακκά Κική, «Η Ιστορία στην εποχή του οπτικού πολιτισμού: Κινηματογράφος και διδασκαλία της ιστορίας», Νέα Παιδεία 122 (2007), σ. 127-149. https://www.academia.edu/903974.
· Jahn Michael, Kino und Schule am Beispiel der SchulKinoWochen Artikel-Metadaten, Erscheinungsjahr: 2013/2012. Πρόσβαση 07/05/2022, στο: https://www.kubi-online.de/artikel/kino-schule-beispiel-schulkinowochen.
· Ferro Marc, “Film as an Agent, Product and Source of History”, Journal of Contemporary History 18/3 (1983), σ. 357–364, http://www.jstor.org/stable/260542
.............................................................................................
[1]Ελίζα-Άννα Δελβερούδη, «Το σχολείο, η ιστορία του και ο κινηματογράφος», στο: Ερευνώντας τον κόσμο του παιδιού, τχ.9 (2009), σ. 31.
[2] Peter Burke, Αυτοψία. Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών μαρτυριών, Μεταίχμιο, Αθήνα 2003, σ. 11. - Πολύβιος, ΙΒ, 27.
[3] Marc Ferro, “Film as an Agent, Product and Source of History”, Journal of Contemporary History 18/3 (1983), σ. 357–364, http://www.jstor.org/stable/260542.
[4] Μπερνάρ Πενζώ, «Το ενυδρείο», στο: Σύγχρονος κινηματογράφος, Νο 1, Μηνιαίο κινηματογραφικό περιοδικό, Αθήνα, Σεπτέμβριος 1969, σ. 41.
[5] Burke, 2003, ό.π., σ. 195.
[6] Κική Σακκά, «Η Ιστορία στην εποχή του οπτικού πολιτισμού: Κινηματογράφος και διδασκαλία της ιστορίας», Νέα Παιδεία 122 (2007), σ. 127-149. https://www.academia.edu/903974, σ. 5.
[7] Lauren Ball, The Historical Value of Film. Πρόσβαση 27/04/2022, στο: https://unm-historiography.github.io/metahistory/essays/thematic/film.html.
[8] Michael Jahn, Kino und Schule am Beispiel der SchulKinoWochen Artikel-Metadaten, Erscheinungsjahr: 2012/2013. Πρόσβαση 07/05/2022, στο: https://www.kubi-online.de/artikel/kino-schule-beispiel-schulkinowochen
[9] Michael Jahn, ό.π. 2012-13.
[10] Matthew Harris, The Use Of Films And Movies In Education, 05/03/2020, Πρόσβαση 05/05/2022, στο: https://geekinsider.com/the-use-of-films-and-movies-in-education/.
[11] Enrique Martínez-Salanova Sánchez, El valor del cine para aprender y enseñar Publicado en «Comunicar: revista científica iberoamericana de comunicación y educación». Huelva 2003, n. 20, p. 45-52. Πρόσβαση 08/05/2022, στο: https://educomunicacion.es/articulos/valor_cine_aprender_ensenar.htm
[12] Σταύρος Γρόσδος, Οπτικοακουστικός γραμματισμός και εκπαίδευση. Το παιδί παραγωγός οπτικοακουστικών προϊόντων. 31/07/2011. Πρόσβαση 06/05/2022, στο https://stavgros.files.wordpress.com/2011/07/31.pdf.
Δημόσιος Ιστορικός (Master of Arts in Public History)
Πολιτισμολόγος με ειδίκευση στον Ελληνικό Πολιτισμό
Συγγραφέας - Αρθρογράφος
Copyright © 2024 - All Rights Reserved